Αντιγράφω από τη Σαββατιάτικη ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ (14 Μαρτίου 2009, κείμενο Κάτια Αρφαρά):
Μία πρωτότυπη αρχαιολογική έκθεση για τον πολιτισμό της Αιγύπτου παρουσιάζει έως τις 29 Ιουνίου το Μουσείο του Λούβρου. Ο Μαρκ Ετιέν, επιμελητής και επιστημονικός υπεύθυνος της έκθεσης, κατάφερε να συγκεντρώσει περισσότερα από τριακόσια ευρήματα—τα περισσότερα από τις αποθήκες του μουσείου, ενώ κάποια κατέφθασαν από σημαντικά αρχαιολογικά μουσεία της Ευρώπης. Ιδιαίτερα φιλόδοξη στη σύλληψή της, η έκθεση διατρέχει 5.000 χρόνια αιγυπτιακής ιστορίας—από τον πρώτο καιρό των Φαραώ έως την εποχή των Ρωμαίων. Τα αντικείμενα συνυπάρχουν αρμονικά σε μία λιτή σκηνογραφία, όπου το άπλετο φως εναλλάσσεται με τις σκιές στο μισοσκόταδο, ανάλογα με τη θεματική της κάθε ενότητας, δημιουργώντας μία υποβλητική ατμόσφαιρα. Η ιδιαιτερότητα της έκθεσης προβάλλει ήδη στον εύστοχο τίτλο της "Οι πύλες του ουρανού". Πρόκειται για τις πύλες των νεκρικών ναών ή των βωμών όπου φυλάσσεται συνήθως το άγαλμα του θεότητας, αντικείμενο λατρείας και χειροπιαστή εικόνα μίας άυλης πραγματικότητας. Με ένα τέτοιο πέτρινο ενεπίγραφο βωμό ανοίγει η έκθεση, προκειμένου να συνοψίσει τον τρόπο με τον οποίον ήταν ιεραρχημένος, σύμφωνα με τους αρχαίους Αιγυπτίους, ο ορατός και αόρατος κόσμος: γη-βασιλιάς, ουρανός-θεοί.
Η πρώτη ενότητα είναι αφιερωμένη στη γένεση του Σύμπαντος. Η δημιουργία του κόσμου ερμηνεύεται από τους Αιγυπτίους ως ένα πέρασμα από μια άμορφη και χαοτική κατάσταση σε μία συγκεκριμένη και οργανωμένη, όπου το σκοτάδι δίνει το θέση του στο φως. Στις αίθουσες αυτές ερχόμαστε σε επαφή με γνωστά σύμβολα της αιγυπτιακής εικονογραφίας: τη φελούκα που μεταφέρει τους νεκρούς από την ύπαρξη στην ανυπαρξία, τον σκαραβαίο ή τον ηλιακό δίσκο, σύμβολο της αναγέννησης και του ηλιακού θεού. Έξοχα δείγματα ζωγραφικής δίνουν μία σαφή εικόνα για το πώς οραματίζονταν οι αρχαίοι Αιγύπτιοι τον Κάτω Κόσμο. Παράλληλα, φέρνουν στην επιφάνεια λιγότερο γνωστές αρετές της Αιγυπτιακής τέχνης: οι μορφές εγκαταλείπουν συχνά της άκαμπτη στάση τους υποβάλλοντας την αίσθηση της κίνησης, η σύνθεση είναι συχνά ελλειπτική και αποσπασματική (το μέρος συμβολίζει το όλο), ενώ ο πολυκεντρικός χαρακτήρας της ζωγραφικής επιφάνειας εμφανίζεται σήμερα απροσδόκητα μοντέρνος. Στα αριστουργήματα της ενότητας ανήκει μία επιτύμβια στήλη από ξύλο (βλ. εικόνα). Αφιερωμένη σε μία νέα γυναίκα, με το όνομα Ταπερέ, διακρίνεται για τα ζωηρά της χρώματα, τη σχεδιαστική δεινότητα και την ευρηματική σύνθεση. Φορώντας ένα διάφανο φόρεμα προσεύχεται μπροστά στο θεό του ήλιου Ρα, παρακαλά να της επιτρέψει να δεχτεί όλες τις προσφορές που θα τη βοηθήσουν να μεταβεί στον κόσμο των νεκρών αλλά και να την παίρνει μαζί του κάθε φορά που θα αναδύεται στο φως της ημέρας.
Το ταφικό έθιμο της ταρίχευσης ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για την επάνοδο στη ζωή—οι νεκροί επέστρεφαν, όπως ο αναστημένος θεός Όσιρις, ξανά στη ζωή. Το τελετουργικό της ταφής αναβιώνει θαυμαστά μέσα από τις σαρκοφάγους της επόμενης ενότητας. Μας δίνουν την ευκαιρία να περιεργαστούμε την περίτεχνη διακόσμησή του εσωτερικά και εξωτερικά. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα μικροσκοπικά κτερίσματα, συχνά από πολύτιμες πέτρες, που βρέθηκαν στο εσωτερικό τους. Παρουσιάζονται μέσα σε βιτρίνες και συνοδεύονται με λεπτομερείς επεξηγήσεις σχετικά με την "αποστολή" τους: ο νεκρός είχε ανάγκη από συγκεκριμένα αντικείμενα ανάλογα με τις μέρες και τους μήνες που είχαν περάσει από την ταφή. Στους βασιλικούς τάφους υπήρχαν κάποτε και παράξενα γλυπτά αποτρόπαιων πνευμάτων, όπως μία κεφαλή προβάτου από τις συλλογές του Βρετανικού Μουσείου. Σύμφωνα με την παράδοση, οι δαίμονες προστάτευαν το βασιλιά των νεκρών Όσιρι, που συχνά ενσαρκωνόταν σε ιερά ζώα.
Πλούσιοι σε λατρευτικά αντικείμενα ήταν βέβαια και οι ναοί του εκάστοτε τάφου, τρίτη ενότητα της έκθεσης. Ο ναός αποτελούσε ένα κομμάτι ουρανού πάνω στη γη καθώς επέτρεπε, επέβαλε και συντηρούσε την επαφή των νεκρών με τους ζωντανούς. Πέρα από χώροι λατρείας, οι ναοί λειτουργούσαν και ως χώροι κοινωνικής μνήμης. Οι πόρτες τους συμβόλιζαν τα όρια του ιερού και του δημόσιου χώρου, του επίγειου και του υπέργειου κόσμου. Ένα από τα πιο εντυπωσιακά ευρήματα των νεκρικών θαλάμων είναι οι πάπυροι, που θάβονταν μαζί με το νεκρό, στο εσωτερικό των σαρκοφάγων. Πρόκειται για το πολύτιμο «Βιβλίο των Νεκρών», που είχε ως αποστολή να καθοδηγήσει την ψυχή στο ταξίδι της προς τον Κάτω Κόσμο μέσα από ιερά κείμενα αλλά και συμβολικές αναπαραστάσεις. Οι "Πύλες του ουρανού" κλείνουν με μία ενότητα αφιερωμένη στα Φαγιούμ, νεκρικές προσωπογραφίες σε ξύλο που φιλοτεχνήθηκαν από τον 1ο ως και τον 3ο αιώνα.
Η πρώτη ενότητα είναι αφιερωμένη στη γένεση του Σύμπαντος. Η δημιουργία του κόσμου ερμηνεύεται από τους Αιγυπτίους ως ένα πέρασμα από μια άμορφη και χαοτική κατάσταση σε μία συγκεκριμένη και οργανωμένη, όπου το σκοτάδι δίνει το θέση του στο φως. Στις αίθουσες αυτές ερχόμαστε σε επαφή με γνωστά σύμβολα της αιγυπτιακής εικονογραφίας: τη φελούκα που μεταφέρει τους νεκρούς από την ύπαρξη στην ανυπαρξία, τον σκαραβαίο ή τον ηλιακό δίσκο, σύμβολο της αναγέννησης και του ηλιακού θεού. Έξοχα δείγματα ζωγραφικής δίνουν μία σαφή εικόνα για το πώς οραματίζονταν οι αρχαίοι Αιγύπτιοι τον Κάτω Κόσμο. Παράλληλα, φέρνουν στην επιφάνεια λιγότερο γνωστές αρετές της Αιγυπτιακής τέχνης: οι μορφές εγκαταλείπουν συχνά της άκαμπτη στάση τους υποβάλλοντας την αίσθηση της κίνησης, η σύνθεση είναι συχνά ελλειπτική και αποσπασματική (το μέρος συμβολίζει το όλο), ενώ ο πολυκεντρικός χαρακτήρας της ζωγραφικής επιφάνειας εμφανίζεται σήμερα απροσδόκητα μοντέρνος. Στα αριστουργήματα της ενότητας ανήκει μία επιτύμβια στήλη από ξύλο (βλ. εικόνα). Αφιερωμένη σε μία νέα γυναίκα, με το όνομα Ταπερέ, διακρίνεται για τα ζωηρά της χρώματα, τη σχεδιαστική δεινότητα και την ευρηματική σύνθεση. Φορώντας ένα διάφανο φόρεμα προσεύχεται μπροστά στο θεό του ήλιου Ρα, παρακαλά να της επιτρέψει να δεχτεί όλες τις προσφορές που θα τη βοηθήσουν να μεταβεί στον κόσμο των νεκρών αλλά και να την παίρνει μαζί του κάθε φορά που θα αναδύεται στο φως της ημέρας.
Το ταφικό έθιμο της ταρίχευσης ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για την επάνοδο στη ζωή—οι νεκροί επέστρεφαν, όπως ο αναστημένος θεός Όσιρις, ξανά στη ζωή. Το τελετουργικό της ταφής αναβιώνει θαυμαστά μέσα από τις σαρκοφάγους της επόμενης ενότητας. Μας δίνουν την ευκαιρία να περιεργαστούμε την περίτεχνη διακόσμησή του εσωτερικά και εξωτερικά. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα μικροσκοπικά κτερίσματα, συχνά από πολύτιμες πέτρες, που βρέθηκαν στο εσωτερικό τους. Παρουσιάζονται μέσα σε βιτρίνες και συνοδεύονται με λεπτομερείς επεξηγήσεις σχετικά με την "αποστολή" τους: ο νεκρός είχε ανάγκη από συγκεκριμένα αντικείμενα ανάλογα με τις μέρες και τους μήνες που είχαν περάσει από την ταφή. Στους βασιλικούς τάφους υπήρχαν κάποτε και παράξενα γλυπτά αποτρόπαιων πνευμάτων, όπως μία κεφαλή προβάτου από τις συλλογές του Βρετανικού Μουσείου. Σύμφωνα με την παράδοση, οι δαίμονες προστάτευαν το βασιλιά των νεκρών Όσιρι, που συχνά ενσαρκωνόταν σε ιερά ζώα.
Πλούσιοι σε λατρευτικά αντικείμενα ήταν βέβαια και οι ναοί του εκάστοτε τάφου, τρίτη ενότητα της έκθεσης. Ο ναός αποτελούσε ένα κομμάτι ουρανού πάνω στη γη καθώς επέτρεπε, επέβαλε και συντηρούσε την επαφή των νεκρών με τους ζωντανούς. Πέρα από χώροι λατρείας, οι ναοί λειτουργούσαν και ως χώροι κοινωνικής μνήμης. Οι πόρτες τους συμβόλιζαν τα όρια του ιερού και του δημόσιου χώρου, του επίγειου και του υπέργειου κόσμου. Ένα από τα πιο εντυπωσιακά ευρήματα των νεκρικών θαλάμων είναι οι πάπυροι, που θάβονταν μαζί με το νεκρό, στο εσωτερικό των σαρκοφάγων. Πρόκειται για το πολύτιμο «Βιβλίο των Νεκρών», που είχε ως αποστολή να καθοδηγήσει την ψυχή στο ταξίδι της προς τον Κάτω Κόσμο μέσα από ιερά κείμενα αλλά και συμβολικές αναπαραστάσεις. Οι "Πύλες του ουρανού" κλείνουν με μία ενότητα αφιερωμένη στα Φαγιούμ, νεκρικές προσωπογραφίες σε ξύλο που φιλοτεχνήθηκαν από τον 1ο ως και τον 3ο αιώνα.
Ευφάνταστη και περιεκτική, η έκθεση προσφέρει με θαυμαστή οικονομία μέσων μια νέα ανάγνωση της Αιγυπτιακής τέχνης με άξονα τη σχέση του υλικού με τον άυλο κόσμο. Στόχος του επιμελητή είναι να μας επιτρέψει να ξεφύγουμε από στερεοτυπικές προσεγγίσεις. Επιλέγοντας μια θεματική και όχι χρονολογική παρουσίαση, καταφέρνει να υπογραμμίσει την εντυπωσιακή συνοχή της καθώς και το ιδιαίτερο κοινωνικοθρησκευτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο γεννήθηκε. Παρά το ισχυρό θεωρητικό πλαίσιο της έκθεσης, η προσοχή του επισκέπτη επικεντρώνεται στα ίδια τα ευρήματα και την αγωνία των αρχαίων Αιγυπτίων να συλλάβουν το χρόνο και το χώρο μετά το θάνατο.
Για περισσότερες πληρόφορίες και μία περιήγηση στα αντιπροσωπευτικότερα εκθέματα της έκθεσης, κάντε κλικ εδώ.
No comments:
Post a Comment