Thursday 9 December 2010

Ο πρώτος μαθηματικός γρίφος!

O πάπυρος του Ράιντ (Rhind), περ. 1650 π.Χ., Βρετανικό Μουσείο
Τον πρώτο μαθηματικό γρίφο της Ιστορίας περιέχει ο Πάπυρος του Ράιντ, που καλεί τους αναγνώστες να βρουν πόσα αντικείμενα περιγράφονται σε πολύπλοκο κατάλογο «Επτά σπίτια έχουν το καθένα επτά γάτες, η καθεμιά από τις οποίες τρώει επτά ποντίκια, που έφαγαν επτά σπόρους σιταριού το καθένα, ενώ ο κάθε σπόρος θα είχε παραγάγει 35 κιλά αλεύρι». Η απάντηση του δυσεπίλυτου αινίγματος είναι 19.607.
Ο Πάπυρος του Ράιντ χρονολογείται από το 1650 π.Χ. και είναι ένας από σειρά εύθραυστων παπύρων και άλλων αντικειμένων που αποδεικνύουν τη μαθηματική ευρηματικότητα των αρχαίων Αιγυπτίων. Αλλοι ανάλογοι πάπυροι είναι ο Μαθηματικός Πάπυρος της Μόσχας στο Μουσείο Πούσκιν, ο Αιγυπτιακός Μαθηματικός Δερμάτινος Πάπυρος (στο Βρετανικό Μουσείο, μαζί με τον Πάπυρο του Ράιντ) και τα Ξύλινα Μαθηματικά Δισκία του Αχμίμ στο Αιγυπτιακό Μουσείο του Καΐρου. Τα αντικείμενα αυτά περιλαμβάνουν μεθόδους υπολογισμού του ύψους του καταρτιού και του πλάτους του πηδαλίου σε πλοία, του όγκου κυλίνδρων και θεμελίων για πυραμίδες, τον διαμοιρασμό μεγάλων ποσοτήτων σιτηρών σε μικρότερες και τον υπολογισμό της ανταλλακτικής αναλογίας ζύθου και ψωμιού. Οι Αιγύπτιοι είχαν καταφέρει επίσης να υπολογίσουν το εμβαδόν του κύκλου, υπολογίζοντας την αξία του «π» στο 3,16 αντί του 3,14 που γνωρίζουμε ότι είναι σήμερα.
«Οι γρίφοι και τα μαθηματικά προβλήματα ανήκουν στην κατηγορία των πανάρχαιων ενστίκτων. Ο Πάπυρος του Ράιντ είναι το πρώτο βιβλίο προβλημάτων στον κόσμο. Οι άνθρωποι κάθε πολιτισμού και εποχής αγαπούν τα μαθηματικά προβλήματα γιατί αυτά, αντίθετα από τα θεμελιώδη προβλήματα και ερωτήματα της ύπαρξης, έχουν απάντηση», λέει ο δρ Μαρσέλ Ντανέζι, καθηγητής Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο.
Ο Πάπυρος του Ράιντ δεν έχει ωστόσο σκοπό να ψυχαγωγήσει, όπως εξηγεί ο συντάκτης του, ο γραφέας Αχμές, στην εισαγωγή των περίπου 85 προβλημάτων: «Παρουσιάζω τον σωστό τρόπο υπολογισμού, αντίληψης της σημασίας των αντικειμένων και αντίληψης επί παντός επιστητού και όλων των μυστικών».

Πηγή: Καθημερινή, 8/12/10 (από The New York Times)

Friday 5 November 2010

Μυκηναϊκά τα κοσμήματα, αιγυπτιακό το χρυσάφι


Ο χρυσός των Μυκηνών (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)
Το χρυσάφι που στόλιζε την Κλυταιμνήστρα και τις άλλες καλοκυράδες των Ατρειδών προερχόταν από κοιτάσματα της Αιγύπτου και της Μεσοποταμίας. Ενώ οι δέσποινες της μυθικής Ιωλκού στη Θεσσαλία προμηθεύονταν την πρώτη ύλη για τα περίτεχνα χρυσαφικά τους από περιοχές που διέθεταν χρυσοφόρους ποταμούς, ενδεχομένως από την Κολχίδα. Με λίγα λόγια, Ατρείδες και Αισονίδες ψώνιζαν από άλλες αγορές, είχαν διαλέξει ξεχωριστούς χρυσοχόους.

Στη διαπίστωση αυτή κατέληξαν Γάλλοι επιστήμονες με βάση μια ειδική έρευνα πάνω στα υλικά από τα οποία είναι κατασκευασμένα χρυσά σκεύη και κοσμήματα. Μέσα από αυτή την έρευνα τεκμηριώνονται οι δρόμοι του χρυσού και των σπουδαίων επενδύσεων της εποχής, οι εμπορικές σχέσεις και οι ανταλλαγές αγαθών. Σε ό,τι αφορά τον χρυσό της Ιωλκού, το ζητούμενο, σύμφωνα με την αρχαιολόγο Βασιλική Αδρύμη-Σισμάνη, είναι η επιβεβαίωση του μύθου της Αργοναυτικής εκστρατείας.

Η κ. Αδρύμη, διευθύντρια του Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Θεσσαλικών Σπουδών, ασχολείται χρόνια με την προέλευση του χρυσού των κοσμημάτων που βρέθηκαν στον μυκηναϊκό τάφο στο Καζανάκι Βόλου.Οι χίλιες χρυσές ψηφίδες τους έδειχναν πως είναι πιθανόν να προέρχονται από την Κολχίδα. Γι' αυτό έστειλε δείγμα τους στα εξειδικευμένα εργαστήρια του Μουσείου τού Λούβρου, όπου διαπιστώθηκε ότι ο χρυσός είναι ποταμίσιος, ακριβώς όπως και της Κολχίδας. Επίσης, εξετάστηκε σε σύγκριση με αντικείμενα από την αρχαία Κολχίδα (Γεωργία) και βρέθηκαν στοιχεία κοινής, πιθανώς, προέλευσης. Για την ασφαλέστερη εξαγωγή συμπεράσματος ζητήθηκε ένα μεγαλύτερο δείγμα από τη Γεωργία, το οποίο λόγω του πολέμου και άλλων προβλημάτων δεν μπόρεσε να σταλεί στο Παρίσι. Ωστόσο, προ καιρού ήρθε συνεργείο του Λούβρου στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και εξέτασε χρυσά από τις Μυκήνες και την ευρύτερη περιοχή της Αργολίδας. Αυτά διαπιστώθηκε πως δεν είναι κατασκευασμένα από ποταμίσιο χρυσό, αλλά από κοιτάσματα της Αιγύπτου και της Μεσοποταμίας. Οι Γάλλοι επιθυμούν να συνεχίσουν την έρευνά τους σε μυκηναϊκά ευρήματα από την Πύλο.

Πηγή: Ελευθεροτυπία - Ν. Κοντράρου-Ρασσιά (5/11/2010)

Wednesday 27 October 2010

Προϊστορικές Γραφές ΝΑ Μεσογείου



Την Παρασκευή 29 Οκτωβρίου, στις 14:30, στην Αίθουσα Τηλεδιάσκεψης (Κτίριο Κλεόβουλος) του Πανεπιστήμιου Αιγαίου και στο πλαίσιο του μαθήματος «Συστήματα γραφής στον μεσογειακό χώρο» θα πραγματοποιηθεί ομιλία από την:


Δρ. Άρτεμη Καρναβά

Διδάκτορα Προϊστορικής Αρχαιολογίας, με ειδίκευση στις Προϊστορικές γραφές του Αιγαίου και της Κύπρου, Ελεύθερου Πανεπιστημίου Βρυξελλών

με τίτλο

Προϊστορικές γραφές στη ΝΑ Μεσόγειο

Οι διδάσκοντες:
Ελένη Καραντζόλα – Παναγιώτης Κουσούλης

Tuesday 19 October 2010

11th International Congress of Egyptologists, Cairo, 7-14 September 2012

Mena House Oberoi, Cairo
The Supreme Council of Antiquities of Egypt (SCA) is proud to announce that it has been entrusted by the International Association of Egyptologists (IAE) with the task of organizing the 11th International Congress of Egyptologists (ICE). The SCA hopes to build on the enormous success of the 2000 Congress, the last to be held in Cairo, which is remembered as one of the most memorable Egyptological gatherings in recent history. The ICE 2012 will be held from September 7-14, in the Mena House Oberoi at Giza, and scholars are cordially invited to participate by submitting abstracts of research papers.
The ICE 2012 follows the end of a decade that has witnessed a complete restructuring of the SCA’s administrative system and redefining of its mission in the management of Egyptian archaeological heritage. Over the past decade, the SCA has strengthened its relationship with all members of the Egyptological community, a relationship that is based on mutual respect, and partnership to preserve and protect Egypt’s antiquities. The organization of the ICE 2012 represents one part of this cooperation between the SCA and international scholars, focusing on a better understanding of Egypt’s rich heritage.
The International Congress of Egyptologists is traditionally open to all areas of Egyptological research, and it is the goal of the organizing committee of the ICE 2012 to maintain the ethos set by the previous congresses by seeking research papers focusing on all major themes of Egyptology. However, a multidisciplinary approach to aspects of Ancient Egypt and its material culture is highly encouraged. The list of suggested themes includes: history, social history, prehistory and state formation, archaeology, art history, cross-cultural relations, economy, religion and religious literature, language and literature, archaeometry, and museum studies. Also, proposals for closed sessions (3-4 papers) reporting on the progress of excavation on major archaeological sites will be considered by the scientific committee of the ICE, and time slots will be allocated upon the approval of the proposal.
While attendance of the ICE 2012 is open to all Egyptologists, abstracts of papers will only be accepted from MA and PhD holders, who also must be members of the IAE. In keeping with the tradition set previously, the ICE 2012 organizing committee will administer a refereed congress, whereby abstracts will be peer-reviewed. In the same manner, articles submitted for final publication of the ICE 2012 proceedings will also be subject to peer review.

The languages of communication of the ICE 2012 are English, French, German and Arabic. For scholars who are proposing to present in Arabic, their abstracts should, however, be submitted in English for peer review. The deadline for abstract submission, as well as, the guidelines will be included in the second announcement of the ICE 2012 in January 2011.
Questions should be sent to Dr. Ramadan B. Hussein, Coordinator of the ICE 2012 at: rbhussein@gmail.com

Πηγή:
SCA / IAE

Sunday 5 September 2010

Μέρες μαγείας!


Χρυσό σφραγιστικό δακτυλίδι, το μεγαλύτερο γνωστό στο μυκηναϊκό κόσμο. Απεικονίζεται πομπή λεοντοκέφαλων δαιμόνων που κρατούν σπονδικές πρόχους και προχωρούν προς καθιστή σε θρόνο γυναικεία θεότητα. Η θεά υψώνει κωνικό ρυτό. Πίσω από τον θρόνο διακρίνεται αετός, σύμβολο εξουσίας, ενώ στον ουρανό εικονίζονται ο «τροχός» του ηλίου και η ημισέληνος. Η τελετουργία σχετίζεται με την ευφορία της γης και την αναγέννηση της φύσης. Από το «Θησαυρό της Τίρυνθας», 15ος αι. π.Χ. (ΕΑΜ, 6208)
Δύο πολύ ενδιαφέρουσες και σημαντικές εκθέσεις για τη μαγεία στον αρχαίο κόσμο της Ελλάδας και Αιγύπτου θα πραγματοποιηθούν στα μουσεία Αθηνών και Λάιντεν (Ολλανδία) αντίστοιχα. Η πρώτη εντάσσεται στον ευρύτερο εορτασμό για τις Ευρωπαϊκές Μέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς στα ελληνικά μουσεία για το 2009 και 2010 με γενικό τίτλο "Μάγοι, ξόρκια και φυλακτά: Η μαγεία στον αρχαίο και χριστιανικό κόσμο" και περιλαμβάνει αντικείμενα από τις συλλογές του Εθνικού Αρχιαολογικού Μουσείου. Η έκθεση παρουσιάζεται στην αίθουσα 39 (στο ισόγειο) και θα διαρκέσει από τις 24 Σεπτεμβρίου έως και τις 28 Νοεμβρίου 2010. Στο χώρο της περιοδικής έκθεσης θα διατίθεται κατάλογος με άλλα, σχετικά με τη μαγεία, εκθέματα, τα οποία οι επισκέπτες θα μπορούν να εντοπίσουν στις μόνιμες εκθέσεις του Μουσείου.
Παράλληλα, θα πραγματοποιηθεί προβολή της μικρού μήκους ταινίας «Ερευνώντας τη Γη των Νεκρών» σκηνοθεσίας Dominique Adt (2008), στο μικρό Αμφιθέατρο του Μουσείου. Η ταινία τιμήθηκε με το ειδικό βραβείο «Αρχαιολογία και Τέχνες» στο Φεστιβάλ ΑΓΩΝ 2010. Παρουσιάζει τελετουργίες μαγείας στο αρχαίο νεκροταφείο του Κεραμεικού και δύο σημαντικά μαντεία της αρχαίας Ελλάδας. Προγραμματίζονται δύο παραστάσεις: την Παρασκευή, 24 και το Σάββατο 25 Σεπτεμβρίου 2010, ώρα 19:00 – 21:00. Η παραγωγή είναι γαλλική με ελληνικούς υπότιτλους. Η είσοδος για το Αμφιθέατρο βρίσκεται στην οδό Τοσίτσα 1. Απαραίτητη η δήλωση συμμετοχής (Δευτέρα-Παρασκευή 09:00-15:00, στο 210 8217724).
Η δεύτερη έκθεση με θέμα "Η Μαγεία στην Αρχαία Αίγυπτο" θα ανοίξει τις πόρτες της στο κοινό στις 16 Οκτωβρίου 2010 στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στο Λάιντεν της Ολλανδίας και θα διαρκέσει έως 13 Μαρτίου 2011. Θα παρουσιαστούν όλες οι πτυχές της αρχαίας Αιγυπτιακής μαγείας (φυλαχτά, σκαραβαίοι, αποτρεπτικοί ράβδοι και βινιέτες από μαγικούς παπύρους με εικονογραφήσεις δαιμόνων και μαγικά ξόρκια) μέσα από ένα σύνολο αντικειμένων που έχουν μεταφερθεί από συλλογές πολλών Ευρωπαϊκών Μουσείων (Βρετανικό, Λούβρου, Allard Pierson) εμπλουτίζοντας την ήδη πολύ αξιόλογη συλλογή του Μουσείου του Λάιντεν.
Περισσότερες πληροφορίες για την έκθεση στο Λάιντεν μπορείτε να βρείτε εδώ.

Monday 30 August 2010

Το πυραμιδικό ρομπότ ξανά σε δράση!


Ένα ρομπότ θα διεισδύσει στα άδυτα της Μεγάλης Πυραμίδας του Χέοπος στο οροπέδιο της Γκίζα για να ανακαλύψει τα μυστικά που κρύβει επιμελώς εδώ και 4500 χρόνια. Η ομάδα ρομποτικής στο Πανεπιστήμιο του Λιντς της Αγγλίας συνεργάζεται με το Ανώτατο Συμβούλιο Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου για να κατασκευάσει το μηχάνημα με σκοπό να ανοίξει δύο πόρτες που οδηγούν στο θάλαμο της βασίλισσας. Αυτές παραμένουν κλειδωμένες για χιλιάδες χρόνια χωρίς κανείς να γνωρίζει τι κρύβουν πίσω τους. Η πυραμίδα χτίστηκε το 2650 π.Χ. και είναι το μοναδικό από τα θαύματα το αρχαίου κόσμου που παραμένει σχεδόν ανέπαφο από τον χρόνο.
Στην καρδιά της πυραμίδας βρίσκονται δύο αίθουσες, του βασιλιά και της βασίλισσας. Στο εσωτερικό του θαλάμου του βασιλιά, δύο αεραγωγοί σε γωνία 45 μοιρών οδηγούν στην έξοδο του μνημείου. Οι αρχαιολόγοι πιστεύουν πως χτίστηκαν για να οδηγήσουν το πνεύμα του Φαραώ στα ουράνια πεδία, ώστε να πάρει τη θέση που του αρμόζει ανάμεσα στα αστέρια.
Στο θάλαμο της βασίλισσας ανακαλύφθηκαν άλλοι δύο αεραγωγοί το 1872, οι οποίοι όμως δεν οδηγούν στην έξοδο. Κανείς δε γνωρίζει τη χρησιμότητά τους. Το 1992, οι αρχαιολόγοι με τη βοήθεια μιας κάμερας ανακάλυψαν ότι στο ένα άκρο του νότιου αεραγωγού, ύστερα από 60 μέτρα, βρίσκεται μία πόρτα με δύο χάλκινα πόμολα. Το 2002 τρύπησαν την πόρτα για να ανακαλύψουν ότι 20 εκατοστά πιο πέρα βρίσκεται μια δεύτερη πόρτα. "Η δεύτερη πόρτα είναι διαφορετική . Μοιάζει σαν να κρύβει κάτι", λέει ο Ζάχι Χαουάς, επικεφαλής του Ανώτατου Συμβουλίου Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου και της αποστολής. Ο βόρειος αεραγωγός αλλάζει κατεύθυνση ύστερα από 18 μέτρα, αλλά έπειτα από 60 μέτρα μπλοκάρεται κι αυτός από μια παρόμοια πόρτα.
Οι τεχνικοί του Πανεπιστημίου του Λιντς έχουν σχεδόν τελειώσει το ρομπότ, το οποίο ελπίζουν πως θα φθάσει μέχρι το τέρμα του αεραγωγού τρυπώντας τις κλειδωμένες πόρτες. "Δουλεύουμε για αυτό το σκοπό πέντε χρόνια", λέει στην Independent o Ρόμπερτ Ρίτσαρντσον, μηχανολόγος ηλεκτρολόγος. "Δουλειά μας είναι να βρούμε στοιχεία που θα βοηθήσουν τους ειδικούς. Θέλουμε να δούμε το πάχος της πόρτας για να τρυπήσουμε. Θα στείλουμε το ρομπότ στην πυραμίδα πριν από το τέλος του χρόνου. Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί για να μην προκαλέσουμε ζημιά στο μνημείο".
Πηγές: ΤΑ ΝΕΑ (13-15 Αυγούστου 2010), Independent

Ένα ακόμα καλοκαίρι περισσότερο... ένα ακόμα καλοκαίρι λιγότερο...


Τέλος καλοκαιριού αλλά τα μελτέμια αργούν να φυσήξουν, ωσάν η φύση να παίζει με την ακατάληπτη και τρελή εποχή μας. Ένα ακόμα καλοκαίρι τελειώνει σε μια πραγματικότητα που θέλει να αρνηθεί την ίδια την ύπαρξή της (αλλά πώς να αρνηθεί εκείνο που δε θέλει ή δεν έχει τη δύναμη ακόμα να μορφοποιηθεί;), ανήμπορη μπροστά στον αέναο κύκλο του χρόνου, νέχεχ και ντζεντ... Ένα φευγαλαίο αντίο στα περάσματα, τα δέντρα, τις λιμνούλες, τις νεράιδες και τα ξωτικά των ανέμελων στιγμών μας, αλλά ταυτόχρονα και ένα καλωσόρισμα στις μυητικές διαδρομές του φθινοπωρινού κόσμου που έρχεται. Μπολιασμένοι από την αρμύρα της θάλασσας, θαμπωμένοι από το εκτυφλωτικό αιγαιακό φως, είναι καιρός να αποζητήσουμε τα φθινοπωρινά θροϊσματα, να τα "ακούσουμε" και να τα "γευτούμε", χωρίς αναπολήσεις για τους καλοκαιρινούς στεναγμούς, αλλά με περίσσεια ενέργεια και ορμή, αναζητώντας την ισορροπία, μέσα από τις αντιθέσεις του φωτός και της φύσης, μέσα μας...

Friday 28 May 2010

Ζητούνται αιγυπτιολόγοι για το Μουσείο Καΐρου


The Grand Egyptian Museum is seeking a team of Egyptologists to review and oversee the scenario and write exhibition text in six levels for the Grand Egyptian Museum. The team will be composed of a Senior Egyptologist, who will have final approval over the text, and two Junior Egyptologists, who will work under the supervision of the Senior Egyptologist. The entire team willwork under the direction of Dr. Zahi Hawass, and will be basedin the Secretariat in Zamalek.
Senior Egyptologist:

  • Ph.D. in Egyptology required.
  • Excellent written English essential; with experience in writingfor the general public
  • Museology background preferred
Junior Egyptologists
  • M.A. in Egyptology required
  • Excellent written English essential
Salaries commensurate with experience. Please send CV and references to Janice Kamrin at: jkamrin@gmail.com

Wednesday 26 May 2010

Νέες ανακλύψεις στο Λαχούν

Μία από τις μούμιες που ήρθαν στο φως στις ανασκαφές στο Λαχούν
(© Δρ. Abdel Rahman El-Aydi, SCA)
Αιγυπτιακή αποστολή με επικεφαλής τον Δρ. Abdel Rahman El-Aydi από το Ανώτατο Συμβούλιο Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου έφερε στο φως 46 τάφους στο Λαχούν, 100 χιλ. νότια του Καιρου. Οι 14 εξ΄ αυτών ανήκουν σε αρχαϊκό νεκροταφείο (1η και 2η Δυναστεία, περ. 2750-2649), 31 σε νεκροταφείο του Μέσου Βασιλείου (11η και 12η Δυναστεία, περ. 2030-1840 π.Χ.), ενώ βρέθηκε και ένα ασύλητος τάφος της 18ης Δυναστείας (Νέο Βασίλειο, περ. 1550-1295 π.Χ.), ο οποίος περιείχε 12 ξύλινες σαρκοφάγους με πολύ καλά διατηρημένες μούμιες στο εσωτερικό τους. Τα ταριχευμένα σώματα ήταν καλυμμένα με λινό ύφασμα και έφεραν διακοσμητικά μοτίβα από το Βιβλίο των Νεκρών.
Στο δελτίο τύπου αναφέρεται, επίσης, ότι η αιγυπτιακή αποστολή ανακάλυψε μια μεγάλη συλλογή από πήλινα αγγεία στις τέσσερις γωνίες των θεμελιώσεων του παρακείμενου πυραμιδικού ναού του Σεσώστρη Β΄. Η τελευταία αυτή αναφορά, ωστόσο, κρίνεται αρκετά περίεργη, αφού ο παρακείμενος χώρος του πυραμιδικού συνόλου του συγκεκριμένου Φαραώ διερευνάται από Ουγγρική αρχαιολογική αποστολή ήδη από το 2008, ενώ τα ευρήματα στα οποία αναφέρεται το δετλίο τύπου του Ανώτατου Συμβουλίου Αρχαιοτήτων ήρθαν στο φως το Νοέμβριο του 2009! Υπάρχει, μάλιστα, σχετική επιστημονική ανακοίνωση του επικεφαλής αρχαιολόγου, Δρ. Zoltan Horvath, στο διεθνές συνέδριο Art and Society που πραγματοποιήθηκε στις αρχές Μαΐου στη Βουδαπέστη!

Πηγές:
http://www.drhawass.com/ / EEF

Tuesday 11 May 2010

Ναννώ Μαρινάτου: "Ηλύσιο Πεδίο και Αίγυπτος, 663 π.Χ"


Έλαβα την παρακάτω πρόσκληση από την πολύ καλή φίλη και συνέδελφο Ναννώ Μαρινάτου, Καθηγήτρια Κλασικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Illinois στο Σικάγο—ίσως η σημαντικότερη μελετήτρια της αρχαίας Ελληνικής θρησκείας, με πρωτοποριακές μελέτες για τη θρησκευτική διάδραση των λαών στη ΝΑ Μεσόγειο—και σας την κοινοποιώ:

"Ηλύσιο Πεδίο και Αίγυπτος, 663 π.Χ."
Στην κοσμολογία της αρχαϊκής Ελλάδας του 7ου αι. π.Χ., το Ηλύσιο Πεδίο και οι Νήσοι των Μακάρων επέχουν ξεχωριστή θέση. Θεωρούνται συχνά το αντίστοιχο του ελληνικού Παραδείσου, και συνιστούν τόπους αφθονίας. Ωστόσο, δεν προορίζονται για τους τεθνεώτες, αλλά για τους εξαίρετους εκείνους άνδρες οι οποίοι είναι οι εκλεκτοί των θεών σύμφωνα με την επική παράδοση. Στην παρούσα εισήγηση, επιχειρείται μία ανασύσταση του κοσμικού χάρτη του αρχαϊκού σύμπαντος, όπου παρουσιάζεται η θέση του Ηλυσίου Πεδίου. Τα χαρακτηριστικά του δανείζονται πολλά στοιχεία από τα αιγυπτιακά μοτίβα, παρόλο που οι ελληνικές μεταφυσικές ιδέες είναι στην πραγματικότητα αρκετά διαφορετικές από εκείνες των Αιγυπτίων. Υποστηρίζεται ότι υπεύθυνοι για τη διάδοση των μοτίβων ήταν επαγγελματίες, πολύγλωσσοι ραψωδοί, ενώ τοποθετείται χρονικά στην Ανατολίζουσα Περίοδο, τον 7ο π.Χ. αιώνα, περίοδο ασσυριακής κυριαρχίας στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η διάλεξη της Ναννώ Μαρινάτου θα πραγματοποιηθεί στο Μορφωτικό Κέντρο της Πρεσβείας της Αιγύπτου (Πανεπιστημίου 6, 3ος όροφος, Αθήνα) στις 10 Ιουνίου 2010, ώρα 19:30.

Thursday 15 April 2010

Ανακαλύφθηκε τάφος της εποχής των Ραμσιδών στη Βόρεια Αίγυπτο!

© Supreme Council of Antiquities
Η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε για πρώτη φορά στο φως ιδιωτικό τάφο της εποχής των Ραμσιδών στην περιοχή Tell el-Maskhuta της επαρχίας Ismailia στο Δέλτα του Νείλου. Σύμφωνα με το σχετικό δελτίο τύπου που εξεδόθηκε χθες από το Ανώτατο Συμβούλιο Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου και παρουσιάζεται στην επίσημη ιστοσελίδα του Δρ. Zahi Hawass, ο τάφος ανήκει στον Κεναμών, αρχιγραμματέα και προϊστάμενο των βασιλικών αρχείων κατά τη 19η Δυναστεία (περ. 1315-1201 π.Χ.). Είναι πλινθόκτιστος και αποτελείται από ένα κυβωτιόσχημο θάλαμο με λίθινη, θολωτή καμαροσκέπαστη οροφή και ένα βαθύ, ορθογώνιο φρέαρ. Στο εσωτερικό του βρέθηκε η διακοσμημένη, ενεπίγραφη σαρκοφάγος του Κεναμών. Ο τάφος φέρει πλούσια διακόσμηση, χαρακτηριστική της περιόδου, με σκηνές που απεικονίζουν τον Κεναμών και τη γυναίκα του Ίσιδα—η οποία, σύμφωνα με τους συνοδευτικούς τίτλους, φέρεται να ήταν ιερή αοιδός στην υπηρεσία του θεού Ατούμ—, νεκρικές παραστάσεις και κείμενα από την επωδή 125 της Βίβλου των Νεκρών, θεολογικές σκηνές με τη θεά Αθώρ ως αναδυόμενη από τους παπύρους του Δέλτα ιερή αγελάδα και του τέσσερις γιους του θεού Ώρου, καθώς και μια πομπή από γυναίκες θρηνωδούς.

Σύμφωνα με το Zahi Hawass, ο τάφος του Κεναμών αποτελεί τον πρώτο τάφο της εποχής των Ραμσιδών που ανακαλύπτεται στό Δέλτα του Νείλου. Βρέθηκαν, επίσης, μια ενεπίγραφη στήλη από ασβεστόλιθο—απεικονίζει το θεό Σήθ ενώπιον ενός ηγεμόνα της 19ης Δυναστείας που όμως δεν κατονομάζεται—, στην οποία γίνεται αναφορά στην πρωτεύουσα των Υξώς, Άβαρη (Tell el-Daba), υποδηλώνοτας κατά αυτόν τον τρόπο τη στενή σχέση που πρέπει να υπήρχε μεταξύ των δύο περιοχών, καθώς και μια ομάδα από 25 τάφους της Ελληνορωμαϊκής περιόδου.
Η συγκεκριμένη ανακάλυψη είναι πολύ σημαντική γιατί ρίχνει φως στην ιστορία, γεωγραφία και γεωπολιτικό ρόλο της συγκεκριμένης περιοχής του Δέλτα, καθώς και στις σχέσεις που αναπτύχθηκαν με τα ανατολικά σύνορα της Αιγύπτου κατά τη διάρκεια της πολύ σημαντικής αυτής περιόδου.
Για περισσότερες πληροφορίες και σχετικές φωτογραφίες, κάντε κλικ εδώ (drhawass.com) και εδώ (Heritage Key).

Πηγές:
drhawass.com/Heritage Key.com

Monday 12 April 2010

Στο φως Ελληνορωμαϊκοί τάφοι στην όαση Bahariya

© Supreme Council of Antiquities

Αιγύπτιοι αρχαιολόγοι από το Ανώτατο Συμβούλιο Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου με επικεφαλής τον Δρ. Mahmoud Affifi, προϊστάμενο αρχαιοτήτων στη νεκρόπολη της Γκίζα, ανακάλυψαν 14 τάφους της Ελληνορωμαϊκής περιόδου (3ος αι. π.Χ.) στην περιοχή Ain El-Zawya στην Bahariya όαση. Οι τάφοι είναι λαξευτοί με ιδιαίτερη αρχιτεκτονική διαρύθμιση: μεγάλη κατωφερική κλίμακα εισόδου και διάδρομο που καταλήγει σε ορθογώνιο νεκρικό θάλαμο με μασταμπά-κατασκευές στην κάθε γωνία, οι οποίες πιθανόν να χρησίμευαν για την καύση νεκρών. Οι έρευνες έφεραν στο φως τέσσερις ανθρωπόμορφες νεκρικές προσωπίδες, ένα χρυσό σπάραγμα διακοσμημένο με τους τέσσερις γιους του θεού Ώρου, νομίσματα και γυάλινα αγγεία. Το σημαντικότερο έυρημα είναι μια γυναικεία μούμια ύψους 97 εκ., η οποία φέρει περίτεχνο Ρωμαϊκό χιτώνα και κοσμήματα. Η όαση Bahariya έγινε διάσημε το 1996, όταν ο Zahi Hawass και η ομάδα του ανακάλυψαν την περίφημη κοιλάδα με τις χρυσές μούμιες.
Για περισσότερες πληφορίες και φωτογραφίες, κάντε κλικ εδώ (Heritage Key) και εδώ (Discovery).

Πηγή:
Heritage Key, Discovery

Thursday 11 March 2010

Ο χρωματοτρίπτης των Κυνών*

Τα πρωτόγλυφα που έχουν καταγραφεί στη βασιλική τελετουργική τέχνη— χρωματοτρίπτες, ελαφαντοστέινες λαβές τελετουργικών μαχαιριών και θριαμβικών ροπάλων, βασιλικά σκήπτρα—του τέλους της 4ης και των αρχών της 3ης χιλιετίας π.Χ. (Δυναστείες 0-2) εμφανίζουν όλα εκείνα τα στοιχεία που θα χαρακτηρίσουν την ιερογλυφική γραφή σε όλες τις περιόδους ανάπτυξής της: α. γραφήματα που συνδυάζουν φωνηματικά και σημασιογραφικά στοιχεία δημιουργώντας λέξεις με συγκεκριμένη σημασία και όχι γενικευμένο νόημα, όπως ήταν οι περιπτώσεις με τα σύμβολα και τα γραμμικά σχέδια στα αγγεία της Προδυναστικής κεραμικής· β. διάδραση λέξεων και εικόνων—γένεση της αρχής σύζευξης γραφής-τέχνης στην Αιγυπτιακή εικονογραφία· γ. υιοθέτηση της επικοινωνιακής δύναμης της πρωτο-γραφής από την πολιτική εξουσία και την άρχουσα τάξη. Τα ίδια τα μνημεία καταδεικνύουν μια στρατευμένη καλλιτεχνική παραγωγή μέσω της χρήσης συγκεκριμένων καλλιτεχνικών συμβάσεων: α. απόδοση της μορφής του τροπαιοφόρου βασιλιά σε μεγαλύτερη κλίμακα από τις συνοδευτικές μορφές, και ενδεδυμένου με όλα τα σύμβολα της εξουσίας (στέμμα, τελετουργικό ένδυμα και τεχνητό γένι, σκήπτρο)· β. παράλληλη καταδίκη των αντιπάλων—εχθρών της νέας πολιτική κατάστασης που αρχίζει να παγιώνεται στο υπό διαμόρφωση ενοποιημένο βασίλειο και, κατ’ επέκταση, της κοσμικής τάξης που αυτό εκπροσωπούσε—, οι οποίοι απεικονίζονται γυμνοί, σε μικρότερη κλίμακα και σε στάση υποταγής ενώπιον του Αιγυπτίου μονάρχη.

Μέσα σε αυτό το εκλεπτυσμένο σύστημα απεικόνισης της δύναμης και του κυρίαρχου ρόλου του Φαραώ τα πρωτόγλυφα μετέρχονται, όχι για να περιγράψουν τα τεκταινόμενα στις παραστάσεις αυτές, αλλά για να καταδείξουν τους πρωταγωνιστές τους—πρόσωπα ή πολιτικά κέντρα εξουσίας—επιβάλλοντας στη συνειδησιακή σφαίρα των Αιγυπτίων τη Φαραωνική μοναρχία ως τη μόνη και αδιαφιλονίκητη αρχή σε ένα ραγδαίως μεταβαλλόμενο πολιτικοκοινωνικό περιβάλλον, όπως αυτό της Αιγύπτου κατά την Πρωτοδυναστική περίοδο (Baines 1989, 476). Έτσι, ο συμβολισμός πρωτο-γραφής και συμβολικών εικονογραφικών παραδόσεων στα μνημεία αυτά μεταβάλλει μεταβάλει τις ιδιότητές τους, από χρηστικά εργαλεία καθημερινής χρήσης σε ισχυρά μέσα ιδεολογικού συμβολισμού και πολιτικής προπαγάνδας, χωρίς να αποκλείεται οι δύο αυτές χρήσεις να συμβαδίζουν ή ακόμα και να ενισχύουν η μία την άλλη.

Οι πρώτοι χρωματοτρίπτες εμφανίζονται στους προϊστορικούς οικισμούς Μερίμντα και ελ-Βαδάρι κατά τη διάρκεια του Νεολιθικού πολιτισμού Φαγιούμ Α΄, συνεχίζοντας την παράδοση των τετράγωνων λίθινων αντικειμένων από το Σουδάν και τη Νουβία (Kroeper 1996, 70). Η αρχική τους αποστολή ήταν καθαρά χρηστική: μίξη των χρωμάτων για τον καλλωπισμό και τη βαφή του προσώπου. Κατά την Προδυναστική περίοδο (Ναγκάντια Ι πολιτισμική φάση, περ. 3900-3650 π.Χ.) εμφανίζουν μια ποικιλία σχημάτων (ωοειδή, ρομβοειδή ή ζωόμορφα) και διακόσμησης (γραμμικά σχέδια, ζωόμορφες απεικονίσεις, κτλ.). Οι ζωόμορφες παλέτες θα αποτελέσουν τον πρόγονο των επονομαζόμενων τελετουργικών παλετών που θα κυριαρχήσουν σε όλο το δεύτερο μισό της 4ης χιλιετίας π.Χ. και την Αρχαϊκή περίοδο (Asselberghs 1961· Davis 1992).

Φυσικά, δε φέρουν όλοι οι χρωματοτρίπτες στοιχεία πρωτο-γραφής. Το γεγονός αυτό έχει οδηγήσει, αφενός μεν, σε μια ασφαλή διερεύνηση εξελικτικών σταδίων στον εννοιολογικό χαρακτήρα αυτών των μνημείων, αφετέρου δε, στην ιχνηλάτιση της γένεσης και ανάπτυξης του συλλαβογραφικού μηχανισμού (rebus) που αποτελεί το συνδετικό κρίκο εκονογραμμάτων και λογογραμμάτων στα πρώιμα στάδια ανάπτυξης της ιερογλυφικής γραφής (Κουσούλης 2010). Έτσι, η εικονογραφική σύνθεση στην πρόσθια πλευρά του χρωματοτρίπτη των τεσσάρων κυνών από την Ιεράκων Πόλη (Οξφόρδη, Ash. E.3924· Petrie 1953, 13, no. 46 & pl. F· Davis 1989, 141-46 & 1992, 75-92· Morenz 2004, 178-82), που αναπαριστά μια τσακαλοκέφαλη ανθρώπινη μορφή να παίζει φλάουτο ανάμεσα σε ένα σύνολο από άγρια και εξημερωμένα ζώα, μπορεί να εκληφθεί όχι μόνο ως μια απλή απεικόνιση της πλούσιας Αιγυπτιακή πανίδας, αλλά ως μια συμβολική, μη-γλωσσική λιτανεία εξύμνησης της υπό διαμόρφωση Φαραωνικής μοναρχίας, όπου συγκεκριμένα εικονογράμματα ερμηνεύονται ως οι πρώτες προσπάθειες χρήσης της συλλαβογραφικής αρχής (rebus).

Η παλέτα των κοινών έχει ύψος 42 εκ. και είναι κατασκευασμένη από σχιστόλιθο. Η ονομασία της προέρχεται από τις μορφές των τεσσάρων σκύλων, δύο σε κάθε πλευρά, που διαμορφώνουν το περίγραμμά της (για το συμβολικό ρόλο του κυνός στην προϊστορική και αρχαϊκή τέχνη, βλ. Baines 1993). Ήταν ανάμεσα στα αναθηματικά αντικείμενα που ανακαλύφθηκαν στον κεντρικό ναό της Ιεράκων Πόλης και πρέπει να προηγείται της πολιτικής ενοποίησης της Αιγύπτου, όπως αυτή προβάλλεται στη διακόσμηση του θριαμβικού σκήπτρου του βασιλικά ΣΚΟΡΠΙΟΥ Β΄ και του χρωματοτρίπτη του Ναρ-μέχερ (Δυναστεία 0). Εκτός από την υβριδική ανθρωπόμορφη μορφή στο κάτω δεξιό μέρος της παλέτας, η διακόσμηση περιλαμβάνει, από πάνω προς τα κάτω, πέντε ζεύγη άγριων ζώων—λιοντάρι με γαζέλα (δις), οφιοειδής πάνθηρας (η μορφή του οφιοειδούς πάνθηρα προέρχεται από τη Σουμεριακή παράδοση, αλλά ενσωματώθηκε στην Αιγυπτιακή εικονογραφία πολύ νωρίς) με αντιλόπη, λεοπάρδαλη με τράγο, γρύπας με αντιλόπη—, μια ύαινα, έναν ταύρο, μια καμηλοπάρδαλη και μια ίβιδα (για την ταυτοποίηση των ζώων, βλ. Osborn & Osbornova 1998, 2-3). Κάθε ένα από τα πέντε ζεύγη ζώων συμβολίζει τη δύναμη και κυριαρχία του ισχυρού (λιοντάρι, πάνθηρας, λεοπάρδαλη, γρύπας) έναντι του ασθενούς (γαζέλα, αντιλόπη, τράγος), ιδιότητες που ενισχύονται από τις κινήσεις τους στο χώρο: τα ισχυρά ζώα κινούνται από τα αριστερά προς τα δεξιά, ενώ τα ασθενή κατά την αντίθετη κατεύθυνση (Ennnbach 1996· Weigl 2001), με εξαίρεση το λιοντάρι στην άνω, δεξιά γωνία της παλέτας και τους δύο σκύλους στο μέσο. Οι αντίθετες κινήσεις των τριών τελευταίων ζώων δε μεταβάλλουν το χωρικό συμβολισμό της σύνθεσης, αλλά γίνονται για λόγους συμμετρίας (λιοντάρι) ή κάλυψης (σκύλοι) του κενού χώρου που θα δημιουργείτο στο μέσο της παλέτας. Επιπλέον, οι δύο ανεξάρτητοι σκύλοι συνδέονται με τα αντίστοιχα ζεύγη των τεσσάρων σκύλων που περιβάλλουν την παλέτα.

Ο αυλητής στο κάτω αριστερό μέρος της παράστασης είναι η μόνη ανθρώπινη μορφή σε μια κατά άλλα ζωοκρατούμενη εικονογραφική σύνθεση και, μολονότι στέκεται κάπως στο περιθώριο αυτής, φαίνεται να συνδέεται εννοιολογικά με τα γειτονικά του ζώα, την καμηλοπάρδαλη και τον ταύρο, τα οποία και ολοκληρώνουν τη διακόσμηση. Έχει κεφάλι και ουρά τσακαλιού με τονισμένο φαλλό. Εάν ο ταύρος εκληφθεί ως το αλληγορικό alter ego της δύναμης και εξουσιαστικής φύσης του Φαραώ, σύμφωνα με το μεταγενέστερο βασιλικό τίτλο kA-nxt ‘δυνατός/ένδοξος ταύρος’ (ο συγκεκριμένος τίτλος θα αποτελέσει αναπόσπαστο συστατικό του βασιλικού ονόματος από τη 18η Δυναστεία κ.ε., ενώ εμφανίζεται στο βασιλικό πρωτόκολλο ήδη από το Παλαιό Βασίλειο) και η καμηλοπάρδαλη αποδοθεί με το φωνόγραμμα sr ‘αξιωματούχος/ηγεμόνας’ (Gardiner 1964, sign-list Ε27), αντιπροσωπεύοντας εδώ μία από τις πρώτες προσπάθειες εφαρμογής της συλλαβογραφικής αρχής, τότε ο αυλητής μπορεί να θεωρηθεί ως ο εν δυνάμει τρίτος πόλος σε αυτήν την συμβολική αποτύπωση της δύναμης του Αιγυπτίου ηγεμόνα μέσω της χρήσης εικονογραφικών, μεταφορικών σχημάτων. Αντιπροσωπεύει το βασιλιά-ιερουργό αυτής της μη-γλωσσικής τελετουργικής αφήγησης, ο οποίος μετέρχεται για να διευκολύνει τον ακροατή/θεατή στην κατανόηση των δρωμένων σε αυτήν (contra Davis 1992, 77), δηλαδή στην εξόντωση των συμβολικά αποδοσμένων ως ζώων εχθρικών χαοτικών δυνάμεων. Το όνομα του βασιλιά ενδεχομένως να δηλώνεται από το εικονόγραμμα της στρουθοκαμήλου, που βρίσκεται σε περίοπτη θέση πάνω από δύο οφιοειδείς πάνθηρες στην πίσω πλευρά της παλέτας. Ας μη ξεχνάμε, ότι εικονογραμματικά σύμβολα ζώων χρησιμοποιούνται αρκετά συχνά στην Αρχαϊκή τέχνη για να ονοματίσουν συγκεκριμένους ηγεμόνες της Πρωτοδυναστικής και Αρχαϊκής Αιγύπτου, όπως λ.χ. ΣΚΟΡΠΙΟΣ, ΚΡΟΚΟΔΕΙΛΟΣ, ΟΦΙΣ, ΣΤΡΟΥΘΟΚΑΜΗΛΟΣ κτλ. Εντούτοις, μια ακριβής γενεαλογική καταγραφή των πρώιμων αυτών ηγεμόνων είναι δύσκολο να στοιχειοθετηθεί, λόγω της έλλειψης γραπτών πηγών (Morenz 2007, 23-5· 2004, 105-10· Κουσούλης 2010, κεφ. 2).

* [Απόσπασμα από το υπό έκδοση βιβλίο μου, Αιγυπτιακή Αρχαιολογία: Αρχιτεκτονική, Τέχνη, Κοινωνία. τ. 1: Απαρχές έως και το τέλος του Νέου Βασιλείου, Αθήνα: εκδ. Παπαζήσης, 2010]

Αναφορές:Asselberghs, H. (1961), Chaos en Beheersing: documenten uit het aeneolithisch Egypte, Leiden. Baines, J. (1989), ‘Communication and display: the integration of early Egyptian art and writing’, Antiquity 63, 471-82.
Baines, J. (1993), ‘Symbolic roles of canine figure on early monuments’, ArcheoNil 3, 57-74.
Davis, W. (1989), The Canonical Tradition in Egyptian Art, Cambridge.
Davis, W. (1992), Masking the Blow. The Scene of Representation in Late Prehistoric Egyptian Art, Berkeley/Los Angeles/Oxford.
Ennenbach, W. (1996), ‘Über das Rechts und Links im Bilde’, Zeitschrift für Ästhetik und allgemeine Kunstwissenschaft 41, 5-57.
Gardiner, A. (1964), Egyptian Grammar, 3rd revised edition, Oxford.
Kroeper, K. (1996), ‘Minshat Abu Omar – Burials with palettes,’ στο J.Spencer (επιμ.), Aspects of Early Egypt, London, 70-92.
Κουσούλης, Π. (2010), Αιγυπτιακή Αρχαιολογία: Αρχιτεκτονική, Τέχνη, Κοινωνία. Τόμος 1: Απαρχές έως το τέλος του Νέου Βασιλείου, Αθήνα: εκδ. Παπαζήσης (σειρά: Αρχαίοι Πολιτισμοί).
Morenz, L. (2004), Bild-Buchstaben und symbolosche Zeichen, OBO 205, Göttingen.
Morenz, L. (2007), ‘The Early Dynastic Period in Egypt’, στο P.Kousoulis (επιμ.), Studies on the Ancient Egyptian Culture and Foreign Relations, Egyptological Series 1, Univesrsity of the Aegean, Rhodes, 3-31.
Osborn, D.J. & Osbornova, J. (1998), The Mammals of Ancient Egypt, Warminster.
Petrie, W.M.F. (1953), Ceremonial Slate Palettes, BSAE 66A, London.
Weigl, S. (2001), ‘Die Richtung des Bildes’, Zeitschrift für Kunstgeschichte 64, 449-74.

Thursday 4 March 2010

Ανακαλύφθηκε η τελευταία κατοικία της Βασίλισσας Μπεχνού (6η Δυναστεία)

Η βασίλισσα Μπεχνού
Γάλλοι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν το νεκρικό θάλαμο της βασίλισσα Μπεχνού, συζύγου του Πέπι Α’ ή Πέπι Β΄, Φαραώ της 6ης Δυναστείας. Ο νεκρικός θάλαμος ήρθε στο φως ενώ οι αρχαιολόγοι καθάριζαν την άμμο περιμετρικά της πυραμίδας της βασίλισσας που βρίσκεται στο el-Shawaf στη Νότια πλευρά της Σακκάρα και δυτικά από την πυραμίδα του Πέπι Α΄. Όπως αναφέρει ο επικεφαλής της αποστολής, Δρ. Philippe Collombert, οι έρευνες οδήγησαν στο εσωτερικό του θαλάμου, όπου βρέθηκε η γρανιτένια σαρακοφάγος της βασίλισσας σε καλή κατάσταση με εγχάρακτους τους τίτλους και το όνομά της στην εξωτερική επιφάνεια του μνημείου. Καμιά αναφορά δε γίνεται στην ταυτότητα του συζύγου της και έτσι το μυστήριο παραμένει.
Για περισσότερες πληροφορίες, κάντε κλικ εδώ (επίσημη ιστοσελίδα της Γαλλικής αποστολής στη Σακκάρα, όπου μπορείτε να βρείτε και το χρονικό των προηγούμενων ανασκαφών), εδώ (Independent) και εδώ (www.heritage-key.com).

Πηγές:
EEF, Ηeritage-key, Independent

Monday 1 March 2010

Κολοσσιαία κεφαλή αγάλματος του Αμενχοτέπ Γ΄ ανακαλύφθηκε στο Λούξορ!

© AP Photo/Supreme Council of Antiqquities

Ευρωπαίοι και Αιγύπτιοι αρχαιολόγοι υπό τη διεύθυνση της Αρμένικης καταγωγής Αιγυπτιολόγου Ηourig Sourouzian έφεραν στο φως μια κολοσσιαία κεφαλή αγάλματος του Φαραώ της 18ης Δυναστείας, Αμενχοτέπ Γ΄ (περ. 1390-1353 π.Χ.). Το κεφάλι είναι από κόκκινο γρανίτη και έχει ύψος 2.5 μέτρα. Ανακαλύφθηκε στα χαλάσματα του νεκρικού ναού του Φαραώ στην νότια πλευρά του Λούξορ και συμπληρώνει τα υπόλοιπα κομμάτια του μνημείου (κορμός, τελετουργικό γένι, στήλη) που είχαν βρεθεί από την ίδια αρχαιολόγο μερικά χρόνια πριν. Ο Αμενχοτέπ Γ΄ ήταν παππούς του Τουταγχαμών και έζησε σε μια εποχή που η Αίγυπτος βρισκόταν στο απόγειο της ακμής της και η Αιγυπτιακή γλυπτική διακρινόταν για τις περίτεχνες αναλογίες της και τα έντονα χαρακτηριστικά. Όπως αναφέρει ο Zahi Hawass, Γενικός Γραμματέας του Ανώτατου Συμβουλίου Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου, "επρόκειται για ένα αριστούργημα της Αιγυπτιακής τέχνης με περίτεχνα χαρακτηριστικά".
Μπορείτε να διαβάσετε τις πρώτες αναφορές για την ανακάλυψη εδώ (Associated Press) και εδώ (France 24.com).
Πηγές: Associated Press.

Monday 22 February 2010

On dating Egyptian literary texts


Θεματική του Συνεδρίου:
Central issue of Egyptological research is the question of dating theoriginal composition of a number of literary texts, traditionally datedto the First Intermediate Period or the Early Middle Kingdom but knownonly from New Kingdom manuscripts. Over the last forty-five years, several attempts have been made to date the production of some of thesetexts much closer in time to their first physical appearance. Veryrecently, this discussion has heated up considerably. Using religious, cultural, linguistic, or textual arguments scholars have argued for a New Kingdom origin of Khakheperreseneb, Merikare, Neferti and Amenemhet. On the other hand, there is an equally strong tendencyto oppose any later datings which bases itself on the very samecategories of arguments. Therefore, at present the question of (re?-)dating must in fact be considered entirely open. The conference intends to advance the discussion on this highly important topic without any preconceived preferences for either approach. It hopes to reassess the state of Egyptological research and discuss critically the methodological implications of all approaches. To achieve this, it will bring together those scholars who opt for a later dating and those who implicitly or explicitly argue for earlier originals. Furthermore, scholars from neighbouring disciplines as Old Testament Studies or Medieval Literature which, at one point in their histories, were facing comparable methodological problems, will enrichand stimulate the Egyptological discussion. Their papers will serve as examples of what might be at stake and how to handle a task which in our case might amount to a downright re-writing of parts of the Egyptian cultural history.

Διοργανωτές:
Moers, R. Ernst, A. Giewekemeyer, A. Lümers and K. Widmaier in cooperation with the Institute of Egyptology and Coptic Studies, Georg-August-University, Göttingen.

Ομιλητές:
S. Bickel, A. Dorn, A.M. Gnirs, F. Junge, A. von Lieven, A. Loprieno, L. Morenz, R.B. Parkinson, J.F. Quack, A. Stauder, M. Stolz (Instituteof Germanic Languages, University of Bern), D. van der Plas, J. vanSeters, U. Verhoeven-van Elsbergen, P. Vernus, S. Weeks (Department of Theology and Religion, Durham University).
Μπορείτε να βρείτε περισσότερες πληροφορίες εδώ.

Saturday 20 February 2010

Τουταγχαμών συνέχεια...

© Kenneth Garett, National Geogrpahic Stock
Η περιβόητη έρευνα (βλ. προηγούμενο post) για τα αίτια του θανάτου του Τουταγχαμών και το μυστήριο που καλύπτει το γενεαλογικό του δέντρο δημοσιεύτηκε στο τεύχος 303 της επετηρίδας της Αμερικάνικου Ιατρικού Συλλόγου (Journal of American Medical Association). Το άρθρο φέρει τον τίτλο Ancestry and Pathology in King Tutankhamun’s Family (μόνο η περίληψη του άρθρου είναι διαθέσιμη online, κάντε κλικ εδώ· πρόσβαση το άρθρο έχουν μόνο οι συνδρομητές) και υπογράφεται από το Zahi Hawass, Γενικό Γραμματέα του Ανώτατου Συμβουλίου Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου, και μια διεθνή ομάδα επιστημόνων από διάφορα επιστημονικά κέντρα της Ευρώπης και Αμερικής.
Το άρθρο συνοψίζει τα αποτελέσματα της μελέτης που πραγματοποιήθηκε από το 2007 έως το 2009 σε 16 μούμιες, έντεκα από τις οποίες συμπεριλαμβανόμενης αυτής του Τουταγχαμών, ανήκουν στην όψιμη 18η Δυναστεία (1410-1324 π.Χ.), ενώ οι υπόλοιπες πέντε στην πρώιμη 18η Δυναστεία (1550-1479 π.Χ.). Χρησιμοποιώντας πολλές διαφορετικές μεθόδους—μεταξύ των οποίων αναλύσεις DNA—οι ερευνητές κατέληξαν ότι μια ανεπαρκής κυκλοφορία του αίματος στους ιστούς των οστών, η οποία αποδυνάμωνε ή κατέστρεφε μέρος του οστού (στο ένα πόδι έλειπαν φάλαγγες των δαχτύλων ενώ το άλλο είχε αφύσικη κάμψη που φαίνεται να εμπόδιζε το περπάτημα), σε συνδυασμό με την ελονοσία (ο Τουταγχαμών, όπως και τρεις από τις 11 σύγχρονες μεταξύ τους μούμιες έφεραν τα γονίδια STEVOR, AMA1, και MSP1, που συνδέονται με το παράσιτο plasmodium falciparum, το οποίο σχετίζεται με μια μορφή τροπικής ελονοσίας) ήταν το πιθανότερο αίτιο του θανάτου του νεαρού Φαραώ.
Η έρευνα έδειξε, επίσης, ότι πατέρας του νεαρού βασιλιά ήταν ο "αιρετικός" Ακενατών, ενώ ως μητέρα του φέρεται το ταριχευμένο σώμα με τον αριθμό KV35YL, του οποίου το όνομα παραμένει άγνωστο. Επιβεβαιώνεται επίσης, ότι η Τίυ, μητέρα του Ακενατών, ήταν η γιαγιά του Τουταγχαμών.
Παρά το γεγονός ότι η μελέτη είναι μεθοδολογικώς ορθή και προσφέρει μια νέα προσέγγιση στη γενεαλογική και παθολογική έρευνα μιας σημαντικής βασιλικής οικογένειας της 18ης Δυναστείας, τα συμπεράσματά της δε μπορούν εύκολα να αποδειχτούν και προκαλούν αρκετές ενστάσεις. Ειδικοί στο τομέα της παλαιοπαθολογίας σχολιάζουν στο διεθνές επιστημονικό περιοδικό Nature (κάντε κλικ εδώ) ότι η οστεονέκτωση σε δύο μετατάρσια οστά και άλλες παραμορφώσεις του ποδιού θα μπορούσαν να οφείλονται στη διαδικασία ταρίχευσης. Επιπλέον, η ανίχνευση DNA του παράσιτου της ελονοσίας δεν αποκλείει το ενδεχόμενο ο Τουταγχαμών να είχε νοσήσει σε νεαρή ηλικία και να είχε αναρρώσει χωρίς προβλήματα (η απουσία εσωτερικών οργάνων από τις μούμιες καθιστά αδύνατη τη διάγνωση). Η παρουσία μπαστουνιών στον τάφο του Τουταγχαμών δεν μπορεί να θεωρηθεί απόδειξη ότι είχε πρόβλημα στη βάδιση, δεδομένου ότι τα μπαστούνια ήταν στην αρχαία Αίγυπτο σύμβολο εξουσίας. Επιπλέον, όπως σημειώνεται από την Emily Teeter (Πανεπιστήμιο του Σικάγο), στις αρχικές φωτογραφίες της μούμιας του Τουταγχαμών το 1925 δε φαίνεται να υπάρχει κάτι που να υποδηλώνει προβληματικό κάτω άκρο. Στην τελευταία αυτή ένσταση, εντούτοις, θα μπορούσε κάποιος να αντιπαραβάλλει το ανάγλυφο "Spaziergang im Garten", που δείχνει τον Τουταγχαμών να στηρίζεται σε ‘μπαστούνι’ (κάντε κλικ εδώ).
Σχετικά με το γενεαλογικό δέντρο του Τουταγχαμών, στο άρθρο αναφέρεται ότι ο νεαρός βασιλιάς μοιράζεται κοινό τύπο αίματος και άλλα γενετικά χαρακτηριστικά με την αινιγματική μούμια του τάφου KV55, η οποία είχε στο παρελθόν ταυτιστεί με τον Ακενατών. Υπάρχουν, ωστόσο, αρκετές επιφυλάξεις για αυτήν την ταύτιση. Γενετική σχέση υπάρχει επίσης ανάμεσα στον Τουταγχαμών και την υποτιθέμενη μούμια του φαραώ Αμενχοτέπ Γ΄, ενώ δεν εμφανίζεται οποιαδήποτε σύνδεση με τα υπόλοιπα σώματα που εξετάστηκαν.

Πηγές:

JAMA, EEF, Nature, Dr. Zahi Hawass site, National Geographic

Σχετικές συνδέσεις:

http://jama.ama-assn.org/cgi/content/abstract/244/2/160 (JAMA, περίληψη άρθρου)
http://drhawass.com/blog/press-release-discovery-family-secrets-king-tutankhamun (επίσημο report από το Ανώτατο Συμβούλιο Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου)
http://www.mdr.de/mediathek/suche/7098458.html (συνέντευξη με τον Αιγυπτιολόγο Dietrich Wildung, πρώην Διευθυντή του Αιγυπτιακού Μουσείου στο Βερολίνο.
http://www.dradio.de/dlf/sendungen/forschak/1127646/ (συνέντευξη με τον Αιγυπτιολόγο Christian Loeben, Διευθυντή της Αιγυπτιακή Συλλογής του August-Kestner Μουσείου στο Ανόβερο)

Monday 1 February 2010

Προς αναζήτηση της καταγωγής του Τουταγχαμών!

Σύμφωνα με χθεσινή ανακοίνωση του Ανώτατου Συμβουλίου Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου, ο Zahi Hawass θα αποκαλύψει σε συνέντευξη τύπου στις 17 Φεβρουαρίου τα αποτελέσματα της εξέτασης δειγμάτων DNA που συλλέχθησαν τον Αύγουστο του 2008 από το λείψανο του Τουταγχαμών και δύο ταριχευμένα θηλυκά έμβρυα που είχαν βρεθεί στον τάφο του το 1922. Τα αποτελέσματα θα συγκριθούν με εκείνα από την εξέταση του φερόμενου ως παππού του Τουταγχαμών, Αμενχοτέπ Γ΄, με σκοπό να αποδειχθεί η μεταξύ τους σχέση. Αξίζει να επισημανθεί, ότι ο Zahi Hawass αρνιόταν πεισματικά μέχρι πρόσφατα οι εξετάσεις να γίνουν από ξένους επιστήμονες. Για το λόγο αυτό, δημιουργήθηκε υπερσύγχρονο DNA εργαστήριο στο Αιγυπτιακό Μουσείο, το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Discovery Channel.

Για περισσοτέρες πληροφορίες, κάντε κλικ εδώ.

Πηγές
:
Associated Press/Washington Post

Friday 15 January 2010

‘Χαίρε σε’ σένα που το πρόσωπό σου είναι αγαθό […]’!

Γυναικείο προσωπείο από ύφασμα με επικάλυψη γύψου, 26η Δυναστεία (π. 550π.Χ.).
© Αιγυπτιακή Συλλογή, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών


Η μαγικοθρησκευτική σημειολογία των ταφικών αιγυπτιακών προσωπείων
από Παύλο Π. Αντωνάτο, αρχαιολόγο (Εφορεία Αρχαιοπολείων και Ιδιωτικών Αρχαιολογικών Συλλογών), υποψήφιο διδάκτορα (Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Αιγάιου)


Η εμπειρία του θανάτου, αν και βιώνεται παγκοσμίως και από όλους ανεξαιρέτως, σπάνια γίνεται αποδεκτή από τον άνθρωπο χωρίς εναντίωση και προσπάθεια αποτροπής. Οι αρχαίοι αιγύπτιοι αποδεχόμενοι το φαινόμενο του θανάτου ως μέρος της δημιουργίας στόχευαν στη μετά θάνατο αιώνια ζωή (Te Velde 1988). Το φαινόμενο του θανάτου εκλαμβανόταν από αυτούς όχι ως το τέλος της επίγειας ζωής, αλλά ως η είσοδος προς μια αιώνια (Taylor 2001· Kousoulis 2004). Ο θάνατος ήταν μια στιγμιαία προσωρινή διακοπή, απ’ ότι μια διαρκής παύση ζωής. Για να αντιμετωπίσουν όμως επιτυχώς και να αντεπεξέλθουν στις δυσκολίες και αβεβαιότητες που εμπεριέχονται στη φύση του θανάτου οι αρχαίοι αιγύπτιοι ανέπτυξαν ένα πολυάριθμο και πολύπλοκο σύνολο εξασκούμενων μαγικοθρησκευτικών πρακτικών και θεσμών (Assmann 2001). Η εξασφάλιση της αιωνιότητας θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο από εκείνους που είχαν προετοιμασθεί καταλλήλως, και είχαν εφαρμόσει όλες τις μαγικοθρησκευτικές πρακτικές συμπεριλαμβανομένου της κατασκευής και τοποθέτησης ταφικού προσωπείου (Roth 1988, 52).
Η πίστη για αναγέννηση του ατόμου μετά το θάνατο συνεπικουρούνταν απαραιτήτως από τη μαγεία (χέκα), που καθοδηγούσε και προσδιόριζε όλες τις ταφικές πρακτικές και όχι μόνο (Pinch 2006· Ritner 1993). Η αναγέννηση, αυτή η μυστηριακή-μαγική διαδικασία, έδινε ζωή μέσω του θανάτου. Η αιώνια αναγεννημένη ζωή θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο μέσα από τη διαδικασία διατήρησης της φυσικής μορφής-εικόνας του ατόμου, μόνο δηλαδή μέσω της ταρίχευσης-διατήρησης του σώματος και κατά συνέπεια όλων των προσωπικών χαρακτηριστικών και υποστάσεων του αποθανόντα. Χωρίς το φυσικό σώμα η ψυχή του αποθανόντα δεν είχε θέση στο επέκεινα (Ντουάτ). Κατά τους αρχαίους αιγυπτίους εάν διατηρηθεί η σάρκα του ατόμου, διατηρείται αυτομάτως και το πνεύμα του.
Ειδικό συστατικό στοιχείο στην τελετουργία της ταρίχευσης αποτελούσε ο θεσμός της τοποθέτησης κυρίως ξυλόγλυπτου επιζωγραφισμένου προσωπείου επάνω στο πρόσωπο του αποθανόντα. Ήταν η δυνητική απεικόνιση του ζώντος ατόμου, που μέσω μαγικοθρησκευτικών τελετών ήταν εφικτή η εμψύχωσή του. Καθιερωμένη ήταν η πεποίθηση ότι το προσωπείο ενδυνάμωνε μαγικοτροπικώς το πνεύμα του ταριχευμένου νεκρού, και κατά τη φάση της ψυχοστασίας, κρίσης και του επαπειλούμενου κινδύνου εντός του οσιριακού δικαστηρίου συνεπικουρούσε, έλεγχε, όριζε και καθόριζε την ασφαλή μετάβαση στο επέκεινα. Μέσω του ταφικού προσωπείου το πνεύμα του αποθανόντα ήταν σε θέση να αναγνωρίσει εύκολα τόσο το πρόσωπο, όσο και το σώμα. Καθώς τοποθετείται επί του προσώπου του νεκρού συμβάλει στην όσο το δυνατό καλύτερη διατήρηση του δέρματος, αλλά και των φυσικών χαρακτηριστικών του προσώπου αποτρέποντας την ολοκληρωτική φθορά και σήψη. Στην καλή εμφάνιση του προσώπου γίνεται αναφορά και στη Βίβλο των Νεκρών ‘Χαίρε σε’ σένα που το πρόσωπό σου είναι αγαθό […]’ (Faulkner 2001, επωδή 151β).
H χρήση προσωπείων για ταφικούς, τελετουργικούς και ιεροπρακτικούς σκοπούς καταλάμβανε σημαίνουσα θέση στη νειλόρρυτη Αίγυπτο καθ’ όλη τη διάρκεια της Φαραωνικής Περιόδου και συνέχισε να αποτελεί σημαντικό στοιχείο της τελετουργικής πρακτικής έως και τους ρωμαϊκούς χρόνους (LÄ III, 1980:1196-9· Wilson 2010· Taylor 1994). Οι προδρομικές προσπάθειες προς την κατεύθυνση της διατήρησης της προσωπικής εμφάνισης του αποθανόντα με τη χρήση προσωπείου διαπιστώθηκαν ήδη κατά την 4η Δυναστεία με τη χρήση φθαρτών υλικών για την κατασκευή του, όπως το ναστόχαρτο, το λινάρι, ο πάπυρος, το ξύλο και άλλα πολύτιμα μέταλλα.
Σε εκατοντάδες ανέρχεται ο αριθμός των προσωπείων που ανήκουν σε αιγύπτιους θνητούς και έχουν ταξινομηθεί ως ταφικά. Αυτά, ενέχοντας έναν μεταβατικό λειτουργισμό, παρέχουν τη δυνατότητα στον αποθανόντα να διασχίζει με μαγικό και απόλυτα ελεγχόμενο τρόπο, το παρόν και να εντάσσεται σε μια άλλη κοσμική σφαίρα ακυρώνοντας τη θνητότητά του και εγκολπώνοντας ταυτόχρονα το θεϊκό και την αθανασία (Levi-Strauss 1983, 93, 115 και 187). Η επιτέλεση της μαγικής αυτής μετάβασης γίνεται με την απεικονιστική απόδοση του αποθανόντα, που τις περισσότερες φορές συνοδεύεται από ειδική τελετουργική φρασεολογία λεκτικές δεήσεις, ιερολογίες, ευχές, προσευχές, επωδούς, επικλήσεις και ποικίλα τελετουργικά-κινησιολογικά και χειρονομιακά δρώμενα με μαγικά υποβόσκον περιεχόμενο (Assmann 2001, 280-388). Αν και η όλη μετάβαση φαντάζει λογική, στηριζόμενη στα αιγυπτιακά ιδεοληπτικά μαγικοθρησκευτικά δεδομένα, εντούτοις οι λεπτομέρειες της όλης μαγικής διεργασίας παραμένουν εκτός λογικού πλαισίου, άρρητες και νοητικά μη προσπελάσιμες (Ritner 1993, 69).
Το ταφικό προσωπείο λειτουργούσε ως μαγικός δίαυλος για την ασφαλή περαίωση από την επίγεια στην αιώνια κατάσταση, μια περαίωση που επιτελούνταν και εξαρτώνταν αποκλειστικά από τη χρήση της εφαρμοσμένης αρχετυπικής μαγείας σε συνδυασμό με τις επικρατούσες θρησκευτικές πρακτικές. Δεσπόζουσα ήταν η πεποίθηση και πίστη στην αρχαία Αίγυπτο της δυνατότητας επηρεασμού των γήινων, αλλά και υπερβατικών δεδομένων μέσω της μυστικιστικής μαγείας, μιας μαγείας πανταχού παρούσας. Η μαγεία, ως τμήμα της γενικότερης "ορθόδοξης" θρησκευτικής πρακτικής και ως το σύνολο των μεταφυσικών δοξασιών της αρχαίας Αιγύπτου, τροφοδοτούνταν από τον πυρήνα των θεολογικών αξιωμάτων και αντιλήψεων (Pinch 2006, 17· Mirecki 2001, 52). Μαγεία και θρησκεία συνδέονταν στενότατα, αλληλοσυμπληρώνονταν και όχι μόνο δεν αντιμάχονταν η μια την άλλη, μα αντιθέτως συμβίωναν αρμονικά συναποτελώντας τον πυρήνα της αρχαίας αιγυπτιακής μεταφυσικής εμπειρίας (LÄ III, 1980, 1138· Ritner 1993· Kousoulis 2010).
Οι αρχαίοι αιγύπτιοι ενέτασσαν τα ταφικά προσωπεία σε μαγικοθρησκευτικές πρακτικές, που με τη λήψη περίπλοκων προφυλάξεων σκοπό είχαν να διατηρήσουν το σώμα ανέπαφο από τη φθορά και τη σήψη. Η προστασία της κεφαλής του αποθανόντα ήταν υψίστης σημασίας και η φροντίδα που ελάμβαναν ήταν ιδιαίτερη κατά τη διαδικασία της μουμιοποίησης. Προς την κατεύθυνση αυτή λειτουργούσε και η χρήση του προσωπείου. Το καλυμμένο πρόσωπο βοηθούσε στην προστασία της κεφαλής του αποθανόντα από τυχόν καταστροφή, αλλά και προσέφερε ένα μόνιμο ιδεαλιστικής φόρμας υποκατάστατο, το οποίο παρουσίαζε τον αποθανόντα όπως είναι ένας ανέγγιχτος από τη φθορά, δηλαδή ένας αθάνατος. Ο "ενδιαφερόμενος" επέλεγε την εμφάνιση που ήθελε να διατηρήσει ή να έχει στην άλλη ζωή, μια εικόνα τελική για την προσωπικότητά του. Κατά μαγικό τρόπο η εικόνα του ήταν επιπλέον η θεία μορφή του θεού Ήλιου-Ra και ο σκοπός λοιπόν της τοποθέτησης του προσωπείου επί του νεκρικού προσώπου ήταν να μορφοποιήσει ιδεαλιστικώς τη θνητή κεφαλή διατηρώντας σε αυτή ανέπαφη τη θεϊκή μορφή (Velde 1988, 35).
Ο αρχαίος αιγύπτιος και εν ζωή όντας επέλεγε το χρωματικό εμπλουτισμό-τονισμό του προσώπου του, για λόγους όχι μόνο διακοσμητικούς αλλά και πρακτικούς. Έτσι η μεταμορφωτική μετάβαση του είχε γίνει πια συνήθεια. Ήταν μια συνεχής εναλλαγή προσώπων, που παράλληλα συμβάδιζε με την αναπόφευκτη βιολογική αλλαγή, αλλά και με το μεταμορφωτικό κύκλο των εποχών και του ήλιου. Επίσης, ως προσωπεία, υπό την ευρεία έννοια, μπορούν να θεωρηθούν και οι πολυάριθμες γραπτές επιτοίχιες ταφικές μορφές (Wilson 2010, 84). Οι διακοσμητικές υπογραμμίσεις-τονισμοί των ματιών κυρίως με ανθρακούχα μαύρη βαφή, η προσθήκη χονδροκόκκινου στα χείλη, αλλά και τα περίτεχνα τρισχιδή φενάκη μετατρέπουν το πρόσωπο-κεφαλή, με τις τόσο σημαντικές για τη ζωή και τον κοινωνικό ρόλο ιδιότητες-αισθητήριες θύρες όπως όραση, ακοή, ομιλία και όσφρηση, σε προσωπείο. Γίνεται λοιπόν σαφές ότι το προσωπείο, έχοντας εγκολπωθεί-ενσωματώσει τη μαγική δύναμη του να μετατρέπει και να μεταμορφώνει το άτομο σύμφωνα με την ιδιαίτερη επιθυμία του, έχει αλληλένδετο, αλληλοταυτιζόμενο και αλληλοενεργούμενο μαγικοθρησκευτικό και κοινωνικό περιεχόμενο.
Το προσωπείο απομακρύνει τους κινδύνους που διατρέχει η ψυχή του τεθνεώτος και μεταμορφώνει την προσωπικότητά του σε μια νέα, ζωντανή υπαρξιακή ολότητα-οντότητα. Παρόλο που η πραγματική μορφή του ατόμου βρίσκεται σε φθορά και σήψη, καλά κρυμμένη και επικαλυμμένη από το ωραιοποιημένο και ιδεαλιστικά αποδοσμένο προσωπείο, η μεταμόρφωση της προσωπικότητας σε μια νέα, ζωντανή υπαρξιακή ολότητα-οντότητα, σύμφωνα με το εννοιολογικό και υπερβατικό περιεχόμενο του προσωπείου, γίνεται πράξη. H υποβόσκουσα συμβολική σημειολογία στη χρήση των προσωπείων πιθανότατα να σχετίζεται και με την υιοθέτηση-απόκτηση διαφορετικής προσωπικότητας θεϊκής ή μη, αλλά και της διατήρησης αυτής.
Η συνεισφορά του προσωπείου προς την ανωτέρω κατεύθυνση επιτελούνταν και δια μέσω της νωπής χρωματικής επιζωγράφισή του επί ασβεστώδους υποστρωματικής επίχρισης, με εκτεταμένη χρήση γήινων χρωμάτων, αλλά και ένθεσης ημιπολύτιμων υλικών εν είδει οφθαλμών και φρυδιών. Αρκετές φορές χρωματίζονταν με περίτεχνα διακοσμητικά-συμβολιστικά θέματα, όπως με το μάτι του Ώρου, που εξυπηρετούσαν όχι τόσο αισθητικές λειτουργίες, όσο αποτροπαϊκές απαιτήσεις. Στόμα, μάτια, μύτη, αυτιά είναι τα αισθητά κανάλια πρόσληψης της γήινης, αλλά και αθανάτου τροφής. Ο αποθανών μέσω του προσωπείου ανέπνεε, άκουγε, μιλούσε, έβλεπε κατά τρόπο μαγικό. ‘Τα μάτια σου έχουν δοθεί για να βλέπεις, Τα αυτιά για να ακούς αυτό που λέγεται, Το στόμα σου μιλά […], Εσύ χαίρεσαι με όλα τα μέλη του σώματός σου […]’ (Lichtheim 1976, 17). Το παραπάνω απόσπασμα, το οποίο με ενάργεια πιστοποιεί όλα τα προαναφερθέντα, είναι ένα από τα πολυάριθμα ταφικά κείμενα που συχνά αποκαλούνται ‘μαγικά κείμενα’ (Morenz 1964, 140· του ιδίου 1965, 399-445).
Τα μάτια, το χαρακτηριστικότερο και αντιπροσωπευτικότερο αισθητηριακό κανάλι στα ταφικά προσωπεία, είναι πάντα ανοιχτά, ζωντανά, εις αντικατάσταση των κλειστών, νεκρωμένων του θνητού σώματος. Αυτά επέτρεπαν τόσο την επαφή του αποθανόντα με τον επίγειο κόσμο, όσο και των ζώντων με τον αποβιώσαντα.
Όλα τα ζωτικά μέρη του προσώπου, όπως εξάλλου και του υπόλοιπου σώματος, προσδιορίζονται με όρους μαγικοθρησκευτικούς, τόσο στα Σαρκοφαγικά Ταφικά Κείμενα, όσο και στη Βίβλο των Νεκρών, όπου περιέχονται σαφείς αναφορές για τη "μυστική κεφαλή". Έτσι ο "δεξιός οφθαλμός είναι η νυχτερινή αναχώρηση, ο αριστερός οφθαλμός είναι η ημερήσια αναχώρηση, τα φρύδια είναι της Εννεάδος, το μέτωπο είναι αυτό του Άνουβη, το πίσω μέρος του κεφαλιού είναι αυτό του Ώρου, οι δε βόστρυχοι είναι αυτοί του Φθά-Σοκάρ" (Faulkner 2001, 151). Επίσης, Σαρκοφαγικό Ταφικό Κείμενο αναφέρεται μεταξύ άλλων και στις ικανοποιητικές ποιότητες-ιδιότητες του προσωπείου λέγοντας ότι "Εσύ είσαι (δηλαδή το προσωπείο) μπροστά στον Όσιρη, αυτός σε συνοδεύει χάρις εσένα, σε οδηγεί σε καλούς δρόμους […]" (Taylor 1994, 168-89). Έτσι το προσωπείο παίρνει την πρωτοβουλία για την ενεργοποίηση της μεταμορφωτικής μαγικοθρησκευτικής διαδικασίας κατάργησης του επίγειου θανάτου και ασφαλούς μετάστασης, εγγυώντας με τον καλύτερο τρόπο την επίτευξη του υπέρτατου σκοπού σύμφωνα με τις κυρίαρχες αιγυπτιακές μαγικοθρησκευτικές δοξασίες.
Το προσωπείο μετακύλειε τη θνητότητα στην αιωνιότητα. Ο αποθανών "ενεργοποιείται", διασπώνται τα χωροχρονικά δεσμά, πραγματοποιείται ο "διάπλους" που στοχεύει στην ένωση της ανθρώπινης φύσης με τη θεία. Η εξωραϊσμένη εικόνα-προσωπείο του αποθανόντα συνεργαζόμενη μαγικοτροπικώς με τη θεία ενέργεια ουσιαστικά αποτελεί την άφθαρτη εικόνα του σώματος. Έτσι τονίζεται η ζωή μέσα από τη φθορά και τη σήψη. Το σαρκικό σώμα αφθαρτοποιείται και μεταστεγάζεται στα θεία διαμερίσματα και στη σφαίρα του ιδεατού κάλλους. Θριαμβεύει πάνω στον θάνατο καταργώντας τον. Μόνο μέσω του προσωπείου μπορούσε ο αποθανών να γίνει αποδεκτός ως μεταθανάτια ύπαρξη και το πεπερασμένο μυστήριο της γης να μετατραπεί σε μυστήριο του απεριόριστου ουρανού, το θνητό "εδώ" να μετατραπεί σε αθάνατο "εκεί".

Αναφορές:
Assmann, J. (2001), Death and Salvation in Ancient Egypt, μετάφραση από D.Lorton, Ithaca & London.
Faulkner, R. (2001), The Ancient Egyptian Book of the Dead, London.
Helck, W. Otto, E. Westendorf, W. (επιμ.), 1975-1986, Lexikon der Ägyptologie, vols. I-VI., Wiesbaden.
Kousoulis, P., επιμ. (2010), Ancient Egyptian Demonology. Studies on the Boundaries Between the Divine and the Demonic in Egyptian Magic, OLA 175, Leuven.
Κουσούλης, Π. (2004), Αναζητώντας την Αιώνια Ζωή. Θάνατος και Ταρίχευση στην Αρχαία Αίγυπτο, Θεσσαλονίκη.
Levi-Strauss, C. (1983), The Way of the Masks, μεταφρασμένο από την S. Modelski, London.
Lichtheim, M. (1976), Ancient Egyptian Literature. A Book of Readings 2: The New Kingdom, Berkeley.
Meyer, M. & P. Mirecki, επιμ. (2001), Ancient Magic and Ritual Power, Leiden.
Morenz, S. (1964), Gott und Mensch im alten Aegypten, Leipzig.
Morenz, S. (1967), ‘Ägyptischer Totenglaube im Rahmen der Struktur Ägyptischer Religion’, Eranos 34, 399-445.
Pinch, G. (20062), Magic in Ancient Egypt, London.
Ritner, R.K. (1993), The Mechanics of Ancient Egyptian Magical Practices, SAOC 54, Chicago.
Roth, A.M. (1988), Mummies and Magic. The funeral Arts of Ancient Egypt (επιμ. D’Auria S., Lacovara P., Roehrig C.), Boston, 52-59.
Taylor, J.H. (1994), ‘Masks in Ancient Egypt: The image of divinity’, στο J. Mack (επιμ.), Masks the Art of Expression, London, 168-89.
Taylor, J.H. (2001), Death in Ancient Egypt, London.
Velde, H. (1988), Mummies and Magic. The Funeral Arts of Ancient Egypt (επιμ. D’Auria S., Lacovara P., Roehrig C.), Boston, 27-37.
Wilson, P. (2010), ‘Masking and multiple personas’, στο P.Kousoulis (επιμ.) Ancient Egyptian Demonology. Studies on the Boundaries between the Divine and the Demonic in Egyptian Magic, OLA 175, Leuven.

Sunday 10 January 2010

Νέοι τάφοι εργατών ήρθαν στο φως στη νεκρόπολη των μεγάλων πυραμίδων!

Μέρος του οροπεδίου της Γκίζα με τη μεγάλη πυραμίδα στο βάθος
(Associated Press/Dr. Zahi Hawass site)

Τάφους εργατών οι οποίοι συμμετείχαν στην κατασκευή της πυραμίδας του Χέοπα (περ. 2609-2584 π.Χ.) και του Χεφρήνου (περ. 2776-2551 π.Χ.) ανακάλυψαν Αιγύπτιοι αρχαιολόγοι από το Ανώτατο Συμβούλιο Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου, ανακοίνωσε σήμερα ο υπουργός Πολιτισμού της Αιγύπτου, Φαρούκ Χόσνι. Η αρχαιολογική ομάδα με επικεφαλής το Γενικό Γραμματέα του Ανώτατου Συμβουλίου, Ζαχί Χαουάς, «ανακάλυψε μία νέα ομάδα τάφων που χρονολογούνται από την τέταρτη δυναστεία. Ανήκουν στους εργάτες που κατασκεύασαν τη μεγάλη πυραμίδα» δήλωσε ο Αιγύπτιος υπουργός.
Αναμεσά τους ξεχωρίζει ο τάφος του Ίντυ. Επρόκειται για ένα κυβωτιόσχημο μνημείο από ωμόπλινθους με επικάλυψη κονιάματος. Περιελάμβανε ταφικούς λάκους με κόγχες κα επικάλυψη από ασβεστόλιθο, ενώ έφερε θολωτή οροφή, η οποία κατά τον διεθυντή της ανασκαφής, Dr. Adel Okasha, συμβολίζει τον πρωταρχικό λόφο της δημιουργίας σύμφωνα με τη θεολογία της Μέμφιδος. Η αρχιτεκτονική του τάφου βοηθάει στη χρονολόγησή του στις αρχές της 4ης Δυναστείας, αφού ακολουθεί την παράδοση των ανάλογων μνημείων κοντά στην πυραμίδα του Φαραώ Σνεφρού (3η Δυναστεία), πατέρα του Χέοπα, στο Ντασούρ.
Σύμφωνα με τον κ. Χαουάς, η ανακάλυψη είναι πολύ σημαντική αφού «έρχεται σε αντίθεση με όλα όσα έχουν ειπωθεί σχετικά με την κατασκευή των πυραμίδων από εργάτες δούλους. Αν ήταν σκλάβοι, δεν θα μπορούσαν να έχουν κατασκευάσει τους τάφους τους σε αυτόν τον τομέα» πρόσθεσε ο Ζαχί Χαουάς.
Για περισσότερες πληροφορίες κάντε κλικ εδώ (Associated Press) και εδώ (επίσημο site του Dr. Zahi Hawass).

Πηγές:
Associated Press/Zahi Hawass official site/EEF

Saturday 9 January 2010

Βασικές αρχές της αιγυπτιακής τελετουργίας

Ο ιερουργός-Ώρος θυσιάζει τον ιπποπόταμο Σηθ από το τελευταίο επεισόδιο του "θείου δράματος" στο ναό του Ώρου στο Εντφού (Πτολεμαϊκή περίοδος)
Το Αιγυπτιακό τελετουργικό τυπικό συνίστατο από λεκτικές δεήσεις (ιερολογίες, ευχές, προσευχές, επωδούς, επικλήσεις, απαγγελίες) και κινησιολογικές πράξεις (δρώμενα). Ο ήχος των λέξεων κατείχε κεντρική θέση όχι μόνο στην εκτέλεση μίας τελετής αλλά και στον καθορισμό της σημασίας και του σκοπού της. Μία υμνολογία ή επωδή δεν ακολουθούσε μια συγκεκριμένη αφηγηματική γραμμή ούτε εξιστορούσε ένα μεμονωμένο μυθολογικό επεισόδιο. Η θεματολογία της αποτελούσε προϊόν ενός συγκερασμού μυθολογημάτων και κοσμογονικών αφηγήσεων (historiolae) που λειτουργούσαν σε πολλαπλά επίπεδα θρησκευτικής αλληγορίας και πρακτικής μέσα από ένα πολύπλοκο παιχνίδι ήχων, λεκτικών τεχνικών και συμβολικών εννοιών (Eyre 2001, 31-5· Willems 1996, 204-5) και μέσα από την αρμονική σύζευξή τους με τα συνοδευτικά τελετουργικά δρώμενα. Η αναγωγή των τελευταίων στη συμβολική σπουδαιότητα των απαγγελλόμενων λόγων και η κατ’ επανάληψη εφαρμογή τους μέσα σε ένα καθορισμένο τελετουργικό χωρόχρονο συνιστούσαν το βασικό μηχανισμό περάτωσής τους και της επιτυχούς κατάληξης του εκάστοτε τελετουργικού τυπικού (Ritner 1993, 67-9).
Η κειμενογραφία και εικονογραφία στους τοίχους των ναϊκών και ταφικών συνόλων αποτελούν δυνητικές μαρτυρίες των τελετών που λάμβαναν χώρα στα μνημεία αυτά. Η επιχειρούμενη αναπαράσταση, ωστόσο, μιας τελετουργίας αποτελεί συχνά μια επίπονη διαδικασία, παρόλη την αφθονία των καταγεγραμμένων πηγών. Ο λόγος θα πρέπει να αναζητηθεί στη συμβολική φύση και την αποσπασματικότητα των πηγών, οι οποίες αδυνατούν να σχηματίσουν μία πλήρη και σαφή αφήγηση των τελετουργικών γεγονότων (Baines 1994, 223 και 1991, 103-4· Teeter 1997, 37-48). Η καταγραφή των διαφόρων τελετουργικών επεισοδίων στην επιφάνεια των μνημείων υπάκουγε σε συγκεκριμένες μεθοδολογικές αρχές και προκαθορισμένες χωρικές συντεταγμένες (Derchain 1962, 31-65. Winter 1987, 61-76). Έτσι, δεν απεικονίζονταν όλες οι πράξεις μας θρησκευτικής ή νεκρικής τελετής, αλλά επιλέγονταν μεμονωμένα επεισόδια για να καλύψουν συγκεκριμένες επιφάνειες του μνημείου, στοχεύοντας στη συμβολική διάδραση της τελούμενης ιεροπραξίας με το ιερό περιβάλλον στο οποίο απεικονιζόταν. Για παράδειγμα, οι επωδές που περιγράφουν την τελετή προσφοράς προς τον αποθανόντα Φαραώ (υπ. αρ. 23-71) στην πυραμίδα του Ούνα καταλαμβάνουν το βόρειο τοίχο του ταφικού θαλάμου, δίπλα στη σαρκοφάγο, ώστε να είναι ορατές από το νεκρό (Osing 1986, 133 και 136). Στο αέτωμα της ανατολικής πλευράς έχουν καταγραφεί επωδές που προσφέρουν το απαιτούμενο μυθολογικό υπόβαθρο για την τέλεση των αναθηματικών τελετών (επωδές 204-212 και 223-224), ενώ τα κείμενα κατά μήκος της νότιας και ανατολικής πλευράς τονίζουν την ανάνηψη, ες αεί παρουσία και δύναμη του βασιλιά στα ουράνια πεδία (Επωδές 213-219, νότιος τοίχος, και 219-222, ανατολικός τοίχος. Βλ. Osing 1986, 138-40). Στο αέτωμα πάνω από τη σαρκοφάγο με το λείψανο του αποθανόντος Φαραώ συναντάμε, επίσης, αποτρεπτικές επωδές, οι οποίες παρείχαν την αναγκαία μαγική κάλυψη στο νεκρό. Τέλος, η επωδή 313—διάνοιξη των πυλών του ουρανού—κάλυπτε τους τοίχους της εισόδου στην πυραμίδα (Osing 1986, 132-34).

Μία ιδιαίτερη, οντολογική σχέση διαμορφωνόταν μεταξύ του μνημείου και των διακοσμητικών του συνθέσεων. Τόσο πίσω από τον πρωταγωνιστή-ιερουργό, όσο και στο προφανές του περιεχομένου της τελετουργικής πράξης προέβαλε μία υποβόσκουσα αλληγορία, η οποία εκφραζόταν μέσω της εικονογραφικής ή γραπτής σύνθεσης. Μυθολογικά θέματα και τελετουργικές πρακτικές συνυφαίνονταν δυσδιάκριτα μέσα στο διακοσμητικό αυτό πλαίσιο, λειτουργώντας ταυτόχρονα σε διττό επίπεδο: στο ιδεατό επίπεδο με την έκφραση συγκεκριμένων μυθολογικών σχημάτων και παραδόσεων (Bickel 1994, 245-56), και στο τελετουργικό, με την ταύτιση των συμμετεχόντων στην τελετουργική διαδικασία με τους πρωταγωνιστές των παραδόσεων αυτών. Κατά αυτό τον τρόπο, το μνημειακό περιβάλλον αποτελούσε μια μικρογραφία του κόσμου με τις μυθολογικές και οντολογικές του συνισταμένες, μέσα στον οποίο δρούσαν θεϊκές και ανθρώπινες οντότητες πραγματώνοντας την ουράνια και κοσμική τάξη (μάατ) μέσω της ιεροπραξίας (Kamrin 1999).
Κατά το γερμανό Αιγυπτιολόγο Jan Assmann (1992), από τους σημαντικότερους μελετητές της αρχαίας Αιγυπτιακής θεολογίας και πρακτικής, το τελετουργικό τυπικό αυτό καθεαυτό λειτουργεί σε τρία αλληλοσυμπληρούμενα επίπεδα :

1ο επίπεδο: ιερέας → πράξη (δρώμενον)
2ο επίπεδο: βασιλιάς → αναπαράσταση (δεικνούμενον)
3ο επίπεδο: θεός → γλώσσα (λεγόμενον)

Τα πρώτο επίπεδο ταυτιζόταν με το τελετουργικό επεισόδιο που λάμβανε χώρα μπροστά από το άγαλμα του θεού ή του ιδιοκτήτη του τάφου από τον ιερουργό. Το δεύτερο επίπεδο αντιστοιχούσε στην ιερή εικονογραφία, όπου ο βασιλιάς αντικαθιστούσε τον ιερέα στα τελετουργικά του καθήκοντα. Στο τρίτο επίπεδο πραγματωνόταν η προφορική επικοινωνία με τη θεότητα μέσω της μυθολογικής ταυτοποίησης. Για να εξηγήσει το τριπλό αυτό επίπεδο ανάπτυξης του τελετουργικού τυπικού ο Assmann φέρει ως παράδειγμα τη σκηνή προσφοράς ζώου (πάπια, χήνα ή χοίρος) που αποτελούσε βασικό επεισόδιο της καθημερινής ναϊκής πρακτικής. Το δρώμενο συνίστατο στην προετοιμασία και προσφορά από τον ιερέα μαγειρεμένων κομματιών του ζώου προς το άγαλμα του θεού. Η εικονογραφική απεικόνιση (δεικνούμενον) έδειχνε το βασιλιά να κομματιάζει το ζώο ενώπιον του θεού και η συνοδευτική επιγραφή (λεγόμενον) ταύτιζε συμβολικά συγκεκριμένα κομμάτια από το σώμα του ζώου με το μάτι του Ώρου και τα γεννητικά όργανα του Σηθ, τα οποία εν συνεχεία προσφέρονταν στο θεό:

«Το στήθος είναι το μάτι του Ώρου,
το πόδι είναι τα γεννητικά όργανα του Σηθ.
Όπως ο Ώρος είναι ικανοποιημένος με τα μάτια του,
(και) ο Σηθ είναι ικανοποιημένος με τα γεννητικά του όργανα,
έτσι (και ο θεός) είναι ικανοποιημένος με αυτά τα επιλεγμένα κομμάτια κρέατος».

Με άλλα λόγια, η προφορική απαγγελία και, ακολούθως, η μεταφορά της ως επιγραφή στην επιφάνεια του μνημείου αποτελούσε το συνδετικό κρίκο μεταξύ των ιερών λόγων και πράξεων μιας τελετουργίας, και λειτουργούσε ως λογοτεχνική-παραστατική πηγή μυθολογικής και θεολογικής μεσολάβησης για την ανάδυση του Φαραώ από το γήινο χωρόχρονο στο κοσμικό γίγνεσθαι και την ένωσή του με το θείο.


Αναφορές:
Assmann, J. (1992), 'Semiosis and interpretation in Ancient Egyptian ritual', στο S. Biderman & B-A. Scharfstein (eds.), Interpretation in Religion, Leiden, 87-109.
Baines, J. (1991), 'Egyptian myths and discourse: myth, gods and the early written and iconographic record', JNES 50, 81-105.
Baines, J. (1994), 'Temples as symbols, guarantors, and participants in Egyptian civilisation', στο S. Quirke (ed.), The Temple in Ancient Egypt. New Discoveries and Recent Research, London, 216-33.
Bickel, S. (1994), La Cosmogonie Egyptienne avant la Nouvel Empire, Göttingen.
Derchain, Ph. (1962), 'Un manuel de geographie liturgique à Edfu', CdE 73 (1962), 31-65.
Eyre, C. (2001), The Cannibal Hymn, Liverpool.
Kamrin, J. (1999), The Cosmos of Khumhotep II at Beni Hasan, London/New York.
Ritner, R.K. (1993), The Mechanics of Ancient Egyptian Magical Practices, SAOC 54, Chicago.
Teeter, E. (1997), The Presentation of Maat: Ritual and Legitimacy in Ancient Egypt, SAOC 57, Chicago.
Willems, H. (1996), 'The Shu spells in practice', στο H. Willems (ed.), The World of the Coffin Texts: Proceedings of the Symposium held on the Occasion of the 100th Birthday of Adriaan de Buck (Leiden, December 17-19, 1992), Leiden, 197-209.
Winter, E. (1987), 'Weitere Beobachtungen zur “grammaire du temple” in der griechisch- römischen Zeit', ÄA 46, 61-76.