Friday 25 December 2009

Προς μα νέα δεκαετία...προς μια νέα "φαντασιακή" ενόρμηση...

"Φαντασία...
Nάναι σα να μας σπρώχνει ένας αέρας μαζί
προς έναν δρόμο φειδωτό που σβει στα χάη,
και σένα του καπέλλου σου βαμμένη φανταιζί
κάποια κορδέλλα του, τρελλά να χαιρετάει.

Και νάν’ σαν κάτι να μου λες, κάτι ωραίο κοντά
γι’ άστρα τη ζώνη που πηδάν των νύχτιων φόντων,
κι’ αυτός ο άνεμος τρελλά, –τρελλά να μας σκουντά
όλο προς τη γραμμή των οριζόντων.

Kι’ όλο να λες, να λες, στα θάμβη της νυκτός
για ένα –με γυάλινα πανιά– πλοίο που πάει
όλο βαθειά, όλο βαθειά, όσο που πέφτει εκτός:
όξ’ απ’ τον κύκλο των νερών –στα χάη.

Kι’ όλο να πνέει, να μας ωθεί αυτός ο αέρας μαζί
πέρ’ από τόπους και καιρούς έως ότου –φως μου–
–καθώς τρελλά θα χαιρετάει κείν’ η κορδέλλα η φανταιζί–,
βγούμε απ’ την τρικυμία αυτού του κόσμου…" [1]

Χρόνια πολλά και καλά...χρόνια γεματά φαντασία και δημιουργικότητα...χρόνια γεμάτα ανθρωπιά!

[1] Γιάννης Σκαρίμπας (1893-1984), από το Ουλαλούμ (1936). Για το λογοτεχνικό έργο του Γιάννη Σκαρίμπα κάντε κλικ εδώ

Monday 14 December 2009

Ο τάφος του Τουταγχαμών ανακαινίζεται!


Για 3000 χρόνια, το ταριχευμένο λείψανο του Τουταγχαμών απολάμβανε το απόλυτο σκοτάδι αναπαυόμενη στην Κοιλάδα των Βασιλέων στις δυτικές Θήβες. Μέχρι που το 1922 ο Χάουαρντ Κάρτερ αποκάλυψε τον πιο λαμπρό ασύλητο τάφο της αρχαίας Αιγύπτου και κατέστρεψε για πάντα την ηρεμία του νεαρού Φαραώ. Μόνο που μαζί με τα εκτυφλωτικά φώτα της δημοσιότητας έφερε μαζί του και εκατομμύρια τουρίστες, η παρουσία των οποίων προκαλεί μεγάλες ζημιές στις τοιχογραφίες και τη σαρκοφάγο του Τουταγχαμών. Καφέ λεκέδες, πιθανόν από μούχλα, έχουν κάνει την εμφάνισή τους στις τοιχογραφίες, οι οποίες σε μερικά σημεία μάλιστα ξεφλουδίζουν, όπως και τα κομμάτια από την επικάλυψη της ξύλινης σαρκοφάγου.
Για να προστατεύσει ό,τι έχει απομείνει από τη λάμψη του Νέου Βασιλείου των Φαραώ, η αιγυπτιακή κυβέρνηση κάλεσε τους επιστήμονες του Ινστιτούτου Γκέτι από την Καλιφόρνια. Οι ειδικοί επιστήμονες και αιγυπτιολόγοι έχουν ήδη αρχίσει να μελετούν κάθε σπιθαμή του τάφου, ώστε να βρουν τι ακριβώς είναι οι ξένες ουσίες και από πού προέρχονται. Επίσης, αποστολή τους είναι να εξασφαλίσουν τη μακροζωία ενός από τα διασημότερα μνημεία του κόσμου και να το κάνουν πιο προσιτό στους επισκέπτες. Η όλη διαδικασία θα διαρκέσει τουλάχιστον πέντε χρόνια.
Οι επιστήμονες θα χαρτογραφήσουν κάθε εκατοστό του ταφικού θαλάμου, αποκαλύπτοντας όλα τα υλικά και τις τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του και τις τοιχογραφίες. “Ο τάφος του βασιλιά Τουταγχαμών έχει πολλά προβλήματα”, λέει η υπεύθυνη του έργου Ζαν Μαρί Τουτόνικο. “Το πρώτο είναι το ξεφλούδισμα του χρώματος σε πολλά σημεία. Το άλλο είναι οι καφέ λεκέδες στους τοίχους. Υπήρχαν και όταν ανακαλύφθηκαν το 1922, αλλά πιστεύεται ότι έχουν αυξηθεί από τότε. Κανείς δε γνωρίζει τι ακριβώς είναι και από που προέρχονται. Είναι βακτήρια, είναι μούχλα; Είναι ζωντανοί οργανισμοί; Κάνουν ζημιά; Πρέπει να το μάθουμε”. Αφού βρουν τι περιέχει ο τάφος, οι επιστήμονες μπορούν να προχωρήσουν στο επόμενο στάδιο, αυτό της διατήρησής του.
Μεγάλη ζημιά προκαλούν οι τουρίστες. Έξι εκατομμύρια άνθρωποι επισκέπτονται κάθε χρόνο την Κοιλάδα των Βασιλέων. Οι περισσότεροι εισέρχονται στον τάφο του Τουταγχαμών, σε συνθήκες πολυκοσμίας, αφόρητης ζέστης και ανύπαρκτου εξαερισμού. “Το πλήθος επηρεάζει την υγρασία στο εσωτερικό του τάφου”, εξηγεί ο Σιν Μαεκάουα, μέλος της επιστημονικής ομάδας. “Είναι πολύ μικρό μέρος, περίπου 100 τετραγωνικά, και κάθε άτομο παράγει 100 ml υδρατμών σε μια ώρα, ενώ παράλληλα παράγει θερμότητα ίση με μια λάμπα 100 watt. Παρακολουθούμε τα επίπεδα της υγρασίας στο εσωτερικό και κυμαίνονται από 20% έως 70%. Παλιότερα, έφταναν το 90%. Όσο μεγαλύτερο το ποσοστό, τόσο ευκολότερα αναπτύσσονται μύκητες”.
Ένα άλλο σοβαρότερο πρόβλημα είναι η σκόνη. “Ο χώρος δε μπορεί να καθαρίσει με ηλεκτρική σκούπα γιατί θα προκληθούν ζημιές και έτσι δεν έχει ποτέ καθαριστεί σωστά. Οι επισκέπτες φέρνουν μαζί τους πολύ σκόνη από το δέρμα, τα μαλλιά, τα υφάσματα και πρέπει να βρούμε μία λύση”.
Οι ειδικοί, κατά την πρώτη επίσκεψή τους στον τάφο τον περασμένο μήνα, χρησιμοποίησαν ακτινολογικά μηχανήματα και συστήματα φωτισμού τελευταίας τεχνολογίας για να αναλύσουν τις ουσίες που βρίσκονται στις τοιχογραφίες ώστε να μπορέσουν να τις καθαρίσουν και να τις διατηρήσουν. Είναι μια διαδικασία που απαιτεί απόλυτη προσοχή στη λεπτομέρεια και γίνεται σε πολύ δύσκολες συνθήκες. Η ανάλυση ενός μικρού μόνο μέρους του τοίχου απαιτεί ώρες.
Το δεύτερο μέρος του έργου αφορά τη μετατροπή του τάφου σε ένα μνημείο πιο φιλικό και προσιτό στους επισκέπτες. Οι αρχές έχουν μεταφέρει όλους τους αμύθητους θησαυρούς του στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Καΐρου, καθώς και τμήματα της σαρκοφάγου. Η μούμια του Τουταγχαμών μεταφέρθηκε στο εργαστήριο το 2005, όπου εξετάστηκε λεπτομερώς από Αμερικανούς επιστήμονες για να διαπιστωθεί η αιτία θανάτου του 18χρονου Φαραώ, αλλά αργότερα επέστρεψε στην τελευταία της κατοικία, όπου εκτίθεται σε κοινή θέα. Ο ταφικός θάλαμος πάσχει από κακή ποιότητα αέρα, ανεπαρκή φωτισμό και τη ζέστη της ερήμου. Πολλοί τουρίστες που δεν έχουν προετοιμαστεί σωστά για την επίσκεψη, απογοητεύονται από το θέαμα.
Το 2011, οι ειδικοί του Ινστιτούτου Γκέτι θα επιχειρήσουν να μετατρέψουν τον τάφο σε ένα μνημείο στο στυλ δυτικών μουσείων. “Μπορούμε να βελτιώσουμε την εμπειρία του επισκέπτη. Θα φτιάξουμε τον φωτισμό, θα βάλουμε κιγκλίδωμα στη σκάλα και θα αλλάξουμε την παρουσίαση του χώρου. Επίσης χρειάζεται εξαερισμό”, αναφέρει χαρακτηριστικά η επικεφαλής του έργου.

Πηγές: TA NEA/THE INDEPEDENT (Guy Adams, 7/12/2009)

Friday 4 December 2009

Το Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών έγινε 10 χρονών!

Το Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου έκλεισε 10 χρόνια ενεργής και πολύ επιτυχημένης παρουσίας στην Ελληνική ακαδημαϊκή κοινότητα! Για το λόγο αυτό, γιορτάζουμε! Με μια ειδική εκδήλωση που θα πραγματοποιηθεί στην αίθουσα Πολλαπλών Χρήσεων στο κτίριο 'Κλεόβουλος' (Λ. Δημοκρατίας 1, Ρόδος) στις 9 Δεκεμβρίου 2009.

Πρόγραμμα εκδηλώσεων:

9:30-10.00 Χαιρετισμοί – έναρξη των εκδηλώσεων
10:00-11:00 Προβολή του ντοκιμαντέρ της Βουβούλας Σκούρα «Ετέλ Αντνάν: εξόριστες λέξεις»
11:00-12:30 Αναλόγιο λογοτεχνικών έργων στις γλώσσες της Μεσογείου – πρωτότυπο/μετάφραση
Διαβάζουν: Σοφία Πρόκου – Χασάν Καϊλή
(τουρκικά), Χρυσούλα Παπαδοπούλου (εβραϊκά), Μαρία Βλαβογιλάκη (αραβικά)
12:30-13:00 Διάλειμμα - καφές
13:00-14:30 Συζήτηση με θέμα «Πτυχιούχοι και αγορά εργασίας» Εισήγηση: Πάνος Τσακλόγλου, καθηγητής Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών

16:00-16:30 Συζήτηση με την ερευνήτρια-φωτογράφο Ελένη Φωτίου, σχετικά με την έκθεσή της «Πρόσωπα της Μεσογείου» (συνεργασία με το ΔΙΚΕΜΕΠ)
16:30-18:00 Προβολή της ταινίας «Η λεμονιά (Lemon Tree/Etz Limon)» του Εράν Ρικλίς
(συνεργασία με την Κινηματογραφική Λέσχη Ρόδου)
18:00-18:30 Διάλειμμα - καφές

18:30-20:30 Στρογγυλό τραπέζι με θέμα: «Μεσόγειος και Μεσογειακές Σπουδές».
Εισηγητές:
Λίλιαν Καραλή, Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Αθηνών: «Προϊστορία στην Μεσόγειο»
Δρ. Χαράλαμπος Τσαρδανίδης, Διευθυντής Ινστιτούτου Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων: «Διεθνείς εξελίξεις στην περιοχή της Μεσογείου»
Μαριλένα Καρυολαίμου, Αναπλ. Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Κύπρου: «Γλώσσες και γλωσσικές πολιτικές στη Μεσόγειο»

20:30 Kλείσιμο με ήχους της Μεσογείου

Wednesday 25 November 2009

Οι αλλοεθνείς στην Αιγυπτιακή μαγική γραμματεία

Αλλοεθνείς γονυπετείς και δεμένοι πισθάγκωνα από ένα μίσχο παπύρου (από αριστερά προς τα δεξιά: Βεδουίνοι, Νούβιοι, Λύβιοι, Κρήτες). Διακοσμητικό διάζωμα από τους θρόνους του Φαραώ Αμενχοτέπ Γ΄ και της βασίλισσας Τίυ στο ταφικό σύνολο του Άνεν (Θηβαϊκός τάφος, αρ. 120), περ. 1380 π.Χ. Αντίγραφο από τη συλλογή του Μητροπολιτικού Μουσείου της Νέας Υόρκης (αρ. 33.8.8)

Για τους αρχαίους Αιγυπτίους η έννοια και το περιεχόμενο της ιστορίας είχε μία έντονη τελετουργική διάσταση∙ τα ιστορικά γεγονότα αναπαρίσταντο κατά έναν ιδιαίτερο, δραματοποιημένο τρόπο κατά τη διάρκεια των μεγάλων θρησκευτικών εορτών, πράξη που συνιστούσε συνέχεια ή ανανέωση της ίδιας της πρωταρχικής στιγμής της δημιουργίας του κόσμου και των πρωταγωνιστών της (Baines 1996; Hornung 1966). Στο ίδιο συμβολικό πλαίσιο εντάσσονταν και οι πολυάριθμες αναπαραστάσεις υποταγμένων εχθρών ενώπιον του παντοδύναμου και απόλυτου Φαραώ-μονάρχη, που κοσμούσαν τις προσόψεις των μεγάλων ναϊκών αρχιτεκτονημάτων (Ritner 1993, 115-36). Οι αλλοεθνείς θεωρούνταν συμβολικές ενσαρκώσεις του χάους και της αταξίας (πολιτικής και κοινωνικής), που επιβουλεύονταν την ακεραιότητα, ασφάλεια και συνοχή του Αιγυπτιακού κράτους. Για το λόγο αυτό έπρεπε να θυσιαστούν. Η μελέτη, ωστόσο, των μαγικών κειμένων της Αιγυπτιακής γραμματείας καταδεικνύει, όπως θα δούμε παρακάτω, μία πιο πολυσύνθετη εικόνα για το χαρακτήρα και τη θέση των αλλοεθνών στην Αιγυπτιακή κοινωνία (Koenig 2007; Kousoulis 2009).
Στόχος κάθε αποτρεπτικής τελετής ήταν ο εξορκισμός των κακόβουλων και επαναστατικών ενεργειών που στόχευαν στην ανατροπή της κοσμικής και πολιτικής τάξης και αρμονίας (μάατ), απ’ όπου και αν προέρχονταν. Έτσι, στην επονομαζόμενη τελετουργία "ακινητοποίησης της ανθρωπότητας" (ρέτεχ-πατ), η λέξη πατ "ανθρωπότητα" συμπεριελάμβανε όλους τους ανθρώπους, ασχέτως εθνικότητας, οι οποίοι ενδεχομένως μπορούσαν να θεωρηθούν υποκινητές πράξεων αμφισβήτησης της πολιτικής εξουσίας (Posener 1975). Η παραδοσιακή συμβολική απεικόνιση στην αιγπτιακή εικονογραφία των "εννέα εθνοτήτων" ως εννέα τόξων που υποτάσσονταν στον έλεγχο του Φαραώ, αντιπροσώπευε όλες τις τότε γνωστές επικράτειες, με τις οποίες οι Αιγύπτιοι είχαν αναπτύξει σχέσεις συνδιαλλαγής αλλά και αντιπαλότητας, συμπεριλαμβανομένης ωστόσο και της ίδιας της Αιγύπτου, Άνω/Νότια και Κάτω/Βόρεια Αίγυπτο (Zivie-Coche 1994; Yoyotte 1980-1981). Στην πραγματικότητα, βέβαια, οι περιπτώσεις των αλλοεθνών που επιβουλεύονταν τη φαραωνική μοναρχία ήταν πολύ περισσότερες από αντίστοιχες των Αιγυπτίων.
Κάθε εχθρός ή επαναστάτης ταυτιζόταν με τις δυνάμεις του χάους και εχθρούς της ουράνιας τάξης (π.χ. Σήθ, Άποφις). Οι αποτρεπτικές τελετουργίες επιχειρούσαν να εξορκίσουν το κοσμικό κακό και τους επί γης αντιπροσώπους του, ώστε να συνεχιστεί αδιαλείπτως η πορεία της ζωής και του φυσικού κόσμου και να αποτραπεί η επιστροφή στην προ-δημιουργίας χαοτική κατάσταση. Έτσι, στο Βιβλίο Καταστροφής του Άποφι από τον πάπυρο του Bremner-Rhind, ο ιερουργός επιτάσσει το ηλιακό θεό Ρα να σταθεί αρωγός στην προσπάθεια του Φαραώ να εξολοθρεύσει του εχθρούς του, όπως ακριβώς ο Φαραώ εξοντώνει τον Άποφι και προστατεύει τη δημιουργία για λογαριασμό του θεού (στίχος 22/4; Kousoulis in press).
Σε μαγικά κείμενα του Νέου Βασιλείου (περ. 1152-1295 π.Χ.) πολλές αποτρεπτικές φόρμουλες και δαιμονικά ονόματα αποδίδονταν σε ξένες διαλέκτους (βλ. λ.χ. Schneider 1989 και Leitz 1999). Οι τελευταίες θεωρούνταν υποδεέστερες της Αιγυπτιακής και δεν μπορούσαν να εκφράσουν πλήρως το μαγικό λόγο. Χρησιμοποιούνταν μόνο ως μέσο ελέγχου των ξένων θεϊκών κα δαιμονικών οντοτήτων. Ας μη ξεχνάμε ότι, σύμφωνα με την Αιγυπτιακή κοσμοθεωρία, ο δημιουργός θεός έπλασε τον κόσμο, τους θεούς και ανθρώπους προφέροντας τα ονόματά τους στην ιερή γλώσσα της Αιγύπτου. Οι ξένοι, κατά συνέπεια, θεωρούνταν ως οι "άλλοι", οι "βάρβαροι" που δε γνώριζαν την εσώτερη φύση της θεϊκής διάνοιας και, έτσι, δε μπορούσαν να συνάψουν άμεση και στενή σχέση με αυτήν (Koenig 2007, 227). Αν και οι θεότητες του Αιγυπτιακού πανθέου είχαν πολυάριθμα ονόματα και υποστάσεις, το πραγματικό τους όνομα, που περιείχε όλες τις ιδιότητες της θείας φύσης τους, παρέμενε μυστικό και μπορούσε να αποκαλυφθεί μόνο στους κατέχοντες την ανώτερη μαγική γνώση ιερουργούς, σύμφωνα με το μύθο του Ρα και της Ίσιδος.[1] Αυτά τα μυστικά ονόματα των θεών διατυπώνονταν αποκλειστικά στην Αιγυπτιακή διάλεκτο. Κατά συνέπεια, όσα βαρβαρικά ονόματα αναφέρονται στα μαγικά κείμενα, εκλαμβάνονταν ως διαφορετικές εκφάνσεις των Αιγυπτιακών θεϊκών προτύπων και βρίσκονταν υπό τον έλεγχο των ιερέων/μάγων. Η γλώσσα, επομένως, λειτουργούσε ως ένα ακόμη σημαντικό κριτήριο διαχωρισμού των φυλετικών ομάδων στα μαγικά κείμενα.
Η Τρίτη Μεταβατική Περίοδος (περ. 1069-702 π.Χ.) με την εισβολή των ξένων πληθυσμιακών ομάδων που ακολούθησε (Νούβιοι, Πέρσες, Έλληνες) προκάλεσε ένα παρανοϊκό αίσθημα φόβου και αβεβαιότητας έναντι του ξένου στοιχείου. Μολονότι οι επιδρομές των ξένων φυλετικών ομάδων παρουσιάζονται στη λογοτεχνία της περιόδου ως "θεία δίκη", για την παρακμή στην οποία είχε περιέλθει το Αιγυπτιακό κράτος, δεν αντιμετωπίσθηκαν το ίδιο από όλες τις κοινωνικές ομάδες (Hellholm 1989). Υπήρξε σαφής διαφοροποίηση στην αντίληψη της επίσημης, ιερατικής ιδεολογίας από τη μία μεριά, και της λαϊκής τάξης από την άλλη. Για παράδειγμα, στο Δημοτικό Χρονικό – πολιτική σύνθεση της Ύστερης Περιόδου – η Περσική κατοχή περιγράφεται με τα πιο μελανά χρώματα και ο Πέρσης ηγεμόνας χαρακτηρίζεται ως ο "απόλυτος εχθρός" (Devauchelle 1995). Την ίδια στιγμή, ωστόσο, μαγικοί πάπυροι γραμμένοι στη Δημώδη γραφή περιείχαν και μαγικές επωδές για την προστασία των ξένων ηγεμόνων (Griffiths & Thompson 1921, 86-7).
Η αυξημένη προκατάληψη έναντι των αλλοεθνών κατά την Ύστερη Περίοδο που ακολούθησε ενεργοποίησε ένα παλιό αγαπημένο θέμα της Αιγυπτιακής λογοτεχνίας: την προσμονή για την άφιξη ενός Φαραώ-μεσσία, ο οποίος θα επανέφερε την πολιτική τάξη και τη θρησκευτική καθαρότητα και θα επέβαλε την επαναλειτουργία των ναών στα πρότυπα της Φαραωνικής περιόδου (Assmann 1989). Η αγνότητα και η καθαρότητα των Αιγυπτίων ιερέων (μαγικός ασκητισμός) ήταν άμεσα συνδεδεμένες με την τελετουργική δραστηριότητα στους ναούς και ερχόταν σε αντίθεση με τη μη-καθαρότητα των εισβολέων, σε τέτοιο βαθμό μάλιστα, ώστε φαινόμενα παρασιτικών ασθενειών και επιδημιών να συνδεθούν με τη μη-καθαρότητα των αλλοεθνών (Meyer 1999). Ασθένειες, όπως η λέπρα, θεωρούνταν ότι προέρχονταν από σημιτικές φυλετικές ομάδες, ενώ μία επιγραφή από τον ελληνορωμαϊκό ναό στην Έσνα απαγόρευε ρητά την είσοδο στο ναό σε όσους υπέφεραν από τη συγκεκριμένη αρρώστια (Sauneron 1960, 111-15).
Κατά συνέπεια, η "δαιμονοποίηση" των αλλοεθνών κατά την Ύστερη Περίοδο είχε τις ρίζες της στην βαθιά πεποίθηση της Αιγυπτιακής ελίτ – ιερέων, ανώτερων αξιωματούχων – ότι οι εισβολείς όχι μόνο εποφθαλμιούσαν την κυριαρχία και ακεραιότητα του Αιγυπτιακού κράτους, αλλά και ότι εισήγαγαν φαινόμενα διαφθοράς και σήψης, καταπατώντας τις παραδοσιακές αρχές της Αιγυπτιακής κοινωνίας. Η αρνητική αυτή στάση έναντι των αλλοεθνών επέζησε ακόμα και επί Ηροδότου ο οποίος χαρακτηριστικά επισημαίνει, ότι οι Αιγύπτιοι θεωρούσαν τους Έλληνες μη-καθαρούς, γιατί θυσίαζαν και κατανάλωναν ιερά ζώα: "εξαιτίας αυτής της συμπεριφοράς, απαγορευόταν σε κάθε Αιγύπτιο, άνδρα ή γυναίκα, να φιλήσει Έλληνα στο στόμα, ή να χρησιμοποιήσει το μαχαίρι ενός Έλληνα, ή να φάει το κρέας ενός ζώου που είχε σφαγιαστεί από Έλληνα" (ΙΙ, §41). Με την εμφάνιση και κυριαρχία του Χριστιανισμού, αυτή η έντονη αποστροφή έναντι του ξένου στοιχείου θα μετατραπεί πολύ γρήγορα σε καταδίκη της γηγενούς Φαραωνικής παράδοσης, αυτή τη φορά από τους εκχριστιανισμένους Αιγυπτίους. Οι νέες πεποιθήσεις θα ριζώσουν στην Χριστιανική Αίγυπτο των πρώτων μεταχριστιανικών αιώνων, καταδικάζοντας τις προηγούμενες παραδόσεις ως δαιμονικές. Όπως πολύ χαρακτηριστικά επισημαίνει ο D. Frankfurter: "όταν οι τοπικές κοινωνίες αρχίζουν να κατανοούν τη θέση τους σε ένα διαπολιτισμικό περιβάλλον (όπως αυτό που προσέφερε ο Ελληνισμός), προσδίδουν συνήθως σημαίνουσα θέση σε θεούς που έχουν τη δυνατότητα να αγκαλιάσουν αυτό το περιβάλλον και, ακολούθως, λιγότερη αξία και αυξανόμενη απειλή σε τοπικούς θεούς και παραδοσιακές οντότητες του πρότερου περιβάλλοντός τους" (1998, 275 και σημ. 28).

[1] Ο μύθος αυτός έχει καταγραφεί στον μαγικό πάπυρο του Τορίνο (verso 6/11-9/5∙ W. Pleyte και F. Rossi, Papyrus de Turin, Leiden, 1869-1876∙ για μετάφραση, βλ. J.F. Borghouts, Ancient Egyptian Magical Texts, Leiden, 1978, 51-5) και περιγράφει την προσπάθεια της θεάς Ίσιδος να εκμαιεύσει από τον ηλιακό θεό Ρα το μυστικό του όνομα, ώστε να θέσει υπό τον έλεγχό της τις δυνάμεις του θεού. Για να το πετύχει αυτό, μεταμορφώθηκε σε σκορπιό και τσίμπησε το θεό εμποτίζοντάς τον με θανατηφόρο δηλητήριο. Μην αντέχοντας τον πόνο, ο θεός προσέφυγε στη βοήθεια των μαγικών γνώσεων της θεάς, η οποία όμως ζήτησε ως αντάλλαγμα το μυστικό του όνομα. Ο θεός επιχείρησε ματαίως να την ξεγελάσει, λέγοντάς της ότι τον αποκαλούν απλώς ως Κχέπερ (ανατέλλων), Ρα (μεσουρανών) και Ατούμ (δύσας), τρία ονόματα που αντιπροσώπευαν τις τρεις φάσεις της καθημερινής του πορείας στο κοσμικό στερέωμα. Εντούτοις δεν κατάφερε να πείσει τη θεά, η οποία πέτυχε στο τέλος να ανακαλύψει το μυστικό του όνομα και, έτσι, όχι μόνο να τον θεραπεύσει αλλά και να τον θέσει υπό τον έλεγχό της.

Aναφορές:


Assmann, J. (1989), 'Königsdogma und Heilserwartung', σε Hellholm 1989.
Baines, J. (1996), 'Contextualising Egyptian representations of society and ethnicity’, σε S. Cooper & G.M. Schwartz (επιμ.), The Study of the Ancient Near East in the Twenty-first Dynasty, Winona Lake, 339-84.
Devauchelle, D. (1995), 'Le sentiment anti-perse chez les anciens Égyptiens', Transeuphratène 9, 68-70.
Frankfurter, D. (1998), Religion in Roman Egypt. Assimilation and Resistance, Princeton.
Griffiths, G.L. & H.Thompson (1921), The Demotic Magical Papyrus of London and Leiden, Oxford.
Hellholm, D. (επιμ.) (1989), Apocalypticism in the Mediterranean World and the Near East. Proceedings of the International Colloquium on Apocalypticism, Uppsala, August 12-17, 1979, Tübingen.
Hornung, E. (1966), Geschichte als Fest: Zwei Vorträge zum Geschichtbild der frühen Mensheit, Darmstadt.
Koenig, Y. (2007), 'The image of the foreigner in the magical texts of Ancient Egypt', σε P.Kousoulis & K.Magliveras (επιμ.), Moving Across Borders. Foreign Relations, Religion and Cultural Interactions in the Ancient Mediterranean, OLA 175, Leuven.
Kousoulis, P. (2009), 'Name vs. function and the problem of otherness in the Egyptian magical discourse of the New Kingdom and the Third Intermediate Period". Επιστημονική ανακοίνωση στο διεθνές αρχαιογνωστικό συνέδριο Ο Άνω, ο Υπεράνω και ο Κάτω Κόσμος της Μεσογείου στην Ύστερη Εποχή του Χαλκού και Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου, Ρόδος 29-31 Μαίου 2009.
Kousoulis, P. (in press), Apophis: a Study of his Nature and Ritual Execution, Leuven.
Leitz, Ch. (1999; issued 2000), Magical and Medical Papyri of the New Kingdom. Hieratic Papyri in the British Museum VII, London.
Meyer, R. (1999), 'Magical ascesis and moral purity in Ancient Egypt', σε J.Assmann & G.G.Stroumsa (επιμ.), Transformations of the inner Self in ancient Religions, Brill.
Posener, G. (1975), 'Philologie et archéologie égyptiennes', Annuaire du Collège de France 75e année, 409-10.
Sauneron, S. (1960), 'Les Possédés', Bulletin de Institut Français d’Archéolgique Orientale 60, 111-5
Schneider, T. (1989), ‘Mag pHarris XII, 1-5: Eine kanaanäische Beschwörung für die Löwenjagd', Göttinger Miszellen 112, 53-63.
Schwartz, J. (1949), 'Les conquérants perses et la littérature égyptienne', Bulletin de Institut Français d’Archéolgique Orientale 48, 65-80.
Yoyotte, J. (1980-1981), 'Héra d’Héliopolis et le sacrifice humain', Annuaire de l’École Pratique des Hautes Études Vth section 89, 97
Zivie-Coche, C. (1994), 'Dieux autres, dieux des autres. Identité culturelle et altérité dans l’Égypte ancienne', Israel Oriental Studies 14.

Thursday 19 November 2009

Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι υπέφεραν από καρδιοπάθειες!

Οι μισές από τις μούμιες που εξετάστηκαν στο μουσείο του Καΐρου παρουσίαζαν σημάδια αθηροσκλήρυνσης και καρδιοπάθειας, ανακοίνωσαν Αμερικανοί καρδιολόγοι. Ο ο Μάικλ Μιγιαμότο, ερευνητής του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια στο Σαν Ντιέγκο, και άλλοι ερευνητές εξέτασαν με αξονική τομογραφία 22 μούμιες που φυλάσσονται στο Εθνικό Μουσείο Αρχαιοτήτων του Καΐρου. Οι μούμιες χρονολογούνταν από το 1981 έως το 334 π.Χ. και οι μισές ανήκαν σε άτομα άνω των 45 ετών (εκείνη την εποχή το προσδόκιμο ζωής δεν υπερέβαινε τα 50 χρόνια). «Μας έκανε εντύπωση η παρόμοια εικόνα της αποτιτάνωσης των αγγείων στις μούμιες και στους σημερινούς ασθενείς μας» σχολίασε αναφερόμενος στις παθολογικές αποθέσεις ασβεστίου μέσα στα αγγεία.
Ιστός της καρδιάς και των αγγείων εντοπίστηκε σε 16 από τις μούμιες. Από αυτές, οι εννέα παρουσίαζαν σίγουρη ή πιθανή αθηροσκλήρυνση και μία εμφάνιζε σημάδια εμφράγματος, χωρίς όμως να είναι δυνατό να προσδιοριστεί αν ήταν και θανατηφόρο. Αγνωστο παραμένει και το γιατί οι αρχαίοι Αιγύπτιοι εμφάνιζαν τόσο συχνά αυτού του είδους τις ασθένειες, τις οποίες αποδίδουμε συνήθως στο σύγχρονο τρόπο ζωής.
Οι ερευνητές επισημαίνουν πάντως ότι οι μούμιες ανήκουν σε πρόσωπα ανώτερης κοινωνικής τάξης. Ορισμένα υπηρετούσαν ως ιερείς στην αυλή των φαραώ και σίγουρα όλα απολάμβαναν έναν πολυτελή τρόπο ζωής. «Οι πλούσιοι έτρωγαν κρέας, και έβαζαν και αλάτι στο κρέας τους, οπότε ίσως είχαν υπέρταση, αλλά αυτό είναι εικασία» ανέφερε ο καρδιολόγος Ράνταλ Τόμσον, επίσης μέλος της ερευνητικής ομάδας. Σήμερα, με τις απεριόριστες επιλογές στο φαγητό μας, «είναι σαν να ζούμε όλοι στην αυλή του φαραώ» σχολίασε.
H έρευνα δημοσιεύεται στην Επιθεώρηση του Αμερικανικού Ιατρικού Συλλόγου: A.H. Allam, R. C. Thompson, L. Samuel Wann, M.I. Miyamoto, G.S. Thomas, 'Computed Tomographic Assessment of Atherosclerosisin Ancient Egyptian Mummies', Journal of American Medical Association 302(19), 2009, 2091-2094.
Μπορείτε να διαβάσετε την περίληψη του άρθρου εδώ. Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να βρείτε εδώ (Los Angeles Times), εδώ (USA Today), εδώ (The Wall Street Journal, με slideshows και video).
Πηγές: EEF/Associated Press/ΔΟΛ

Thursday 15 October 2009

International Colloqium in Luxor, 3-5 January 2010


The Supreme Council of Antiquities in Egypt (SCA), in association with the French CNRS (MAFTO/UMR 171), are organizing an international colloquium to be held in Luxor from 3rd to 5th of January 2010. The theme of this colloquium, presided over by Dr. Zahi Hawass (Secretary General of the SCA) and Ms. Catherine Brechignac (President of the CNRS), will be: "The Temples of Millions of Years and Royal Power at Thebes in the New Kingdom: Science and New Technologies applied to Archaeology".

You are cordially invited to submit a proposal for papers related to the proposed theme. Deadline for submission of paper is November 15, 2009.

Papers can be given in English, French, or German.

Contacts: Dr. Gihane Zaki, Director of International Cooperation, SCA: gihanezaki@gmail.com Dr. Christian Leblanc, Director of Research, CNRS: ch.leblanc@link.net
The final program will be available at the end of November 2009. The acts of this international colloquium will be published at the end of 2010.

Cultural memory and religion, Birmingham 5-6 July 2010

The University of Birmingham would like to invite papers from postgraduate students and early career researchers for Day Oneof a colloquium, taking place from the 5th to the 6th of July 2010 on: "Cultural Memory and Religion in the Ancient City". The possibilities offered by Cultural Memory as a methodological tool for reading and understanding modes of behaviour in antiquity have been steadily gaining currency in recent years. The aim of this interdisciplinary colloquium is to bring together scholars and research students working on the texts and material culture of the ancient world in order to exchange ideas and approaches relating to using Cultural Memory to analyse religion in various ancient urban contexts.
The colloquium will be arranged over two days; papers given on the first day will explore new research by postgraduates and early careerists currently working on Cultural Memory in ancient societies. On the second day we will turn our gaze on Rome as a case study for lieux de mémoire with papers given by invited scholars. We warmly welcome papers from postgraduate or early career researchers on any aspect of the theme of cultural memory and religion in the ancient city. We encourage abstracts relating to any area of the ancient Mediterranean from the third millennium BC to Late Antiquity. Potential topics for papers could include but arenot limited to:

-- Religious traditions and the role of memory in their conceptionand performance
-- Architectural conceptions
-- Geographical places of memory
-- Memory and myth
-- Religious commemoration of historical events

It is hoped that a combination of speakers from a variety of disciplinesand at different stages in their work and careers will generate somefascinating and stimulating discussion that will be of use both to individual research projects and to those who are interested in taking more collaborative approaches.
Our keynote speaker is Professor Karl Galinsky (who is leading the Memoria Romana project at RuhrUniversity, Bochum), and provisionally agreed invited speakers include Thomas Kuhlmann, David Larmour, Maureen Carroll and Alain Gowing.
It is anticipated that selected papers will be published as part of a series of Birmingham volumes on Cultural Memory.
Please send abstracts of c.300 words to Phoebe Roy (prr320@bham.ac.uk) and Juliette Harrisson (JGH139@adf.bham.ac.uk) by Friday, 8th January 2010.

Tuesday 13 October 2009

Το Λούβρο επιστρέφει στην Αίγυπτο σπαράγματα τοιχογραφιών από τον τάφο του Τετάκυ στις Θήβες

Ο Γάλλος υπουργός Πολιτισμού, Φρεντερίκ Μιτεράν, αποφάσισε να επιστρέψει τα πέντε σπαράγματα τοιχογραφία που διεκδικεί η Αίγυπτος, μετά την ομόφωνη απόφαση της Εθνικής Επιστημονικής Επιτροπής των Συλλογών των Μουσείων της Γαλλίας, δήλωσε ο υπουργός Πολιτισμού στο γαλλικό πρακτορείο ειδήσεων (AFP). Τα πέντε τμήματα της τοιχογραφίας προέρχονται από τον υπ.αρ. 15 Θηβαϊκό τάφο του αξιωματούχου της 18ης Δυναστείας (κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Άμωσι, περ. 1550-1525 π.Χ.), Τετάκυ, στην Dra' Abu el-Naga. Σύμφνωνα με τη Γάλλο υπουργό Πολιτισμού, τα συγκεκριμένα σπαράγματα «αποκτήθηκαν καλή τη πίστη» από το μουσείο του Λούβρου. Από τη δική του πλευρά, ο Zahi Hawass, Γενικός Γραμματέας του Ανώτατου Συμβουλίου Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου, κατηγορεί το μουσείο του Λούβρου για παράνομη απόκτηση των αρχαιολογικών αυτών θησαυρών. «Με το να αγοράζουν κλεμμένες αρχαιότητες, ορισμένα μουσεία ενθαρρύνουν την καταστροφή και την κλοπή αιγυπτιακών αρχαιοτήτων», δήλωσε χαρακτηριστικά.

Ο συγκεκριμένος τάφος πρωτοανακαλύφθηκε το 1908 από τον γνωστό για τις έρευνές του στον τάφο του Τουταγχαμών, Λόρδο Carnarvon, ενώ η πρώτη ανασκαφική μελέτη δημοσιεύτηκε από τον Haward Carter το 1912 (Five Years' Explorations at Thebes: a Record of Work Done 1907-1911, Oxford). O τάφος ανοίχτηκε εκ νέου το 1924 από τον αιγυπτιολόγο Percy Edward Newberry (ο ιδρυτής της Αιγυπτιολογικής έδρας στο Πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ), ενώ μία πλήρης δημοσίευση των τοιχογραφιών του τάφου δημοσιεύεται στο Journal of Egyptian Archaeology το 1925 (βλ. Ν. de Garis Davies, 'The Tomb of Tetaky at Thebes (No. 15)', Journal of Egyptian Archaeology 11, 1/2 [1925], 10-18. Κάντε κλικ εδώ για να κατεβάσετε το άρθρο από το JSTOR). Περαιτέρω αρχαιολογική έρευνα στο τάφο πραγματοποιήθηκε από Daniel Polz κατά τη δεκαετία του 1990.

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τα γεγονότα της επιστροφής των σπαραγμάτων κάντε κλικ εδώ (Γαλλικό δελτίο τύπου) και εδώ (ρεπορτάζ σχετικά με τη διαδικασία απόκτησης των συγκεκριμένων αρχαιοτήτων).

Πηγές:
ΕΕF/SCA/ΔΟΛ/Γαλλικό

Βιβλιογραφία για τον τάφο του Τετάκυ:
Ν. de Garis Davies, 'The Tomb of Tetaky at Thebes (No. 15)', JEA 11, 1/2 (1925), 10-18.
Μ. Eaton-Krauss, 'Four Notes on the Early Eighteenth Dynasty', JEA 84 (1988), 205-10.
F. Kampp, Die thebanische Nekropole. Zum Wandel des Grabgedankens von der XVIII. bis zur XX. Dynastie (= Theben, 13). 2 vols. (Mainz am Rhein, 1996), 194-6, figs. 96-98.
B. Porter and R. Moss, Topographical Bibliography of Ancient Egyptian Hieroglyphic Text, Reliefs, and Paintings. I, 1. The Theban Necropolis: Private Tombs (Oxford, 1960), 26-7.

Tuesday 6 October 2009

Ο περίεργος "τίτλος" της μοίρας, ή..."επιστροφή από το Ντουάτ (ΙΙ)"!

Για τους αρχαίους Αιγυπτίους η μοίρα (σάυ), αλλά και ο θάνατος του κάθε ανθρώπου καθοριζόταν από τους θεούς κατά τη στιγμή της γέννησής του και ήταν άμεσα συνυφασμένη με το όνομά του (ρεν). Τα έλλογα όντα, ωστόσο, είχαν την ελευθερία να σκέφτονται και να ενεργούν κατά το δοκούν, στην προσπάθειά τους να επιφέρουν μία ισορροπία μεταξύ της εξωτερικής θεϊκής δύναμης και επιρροής και της ιδίας, εσωτερικής θέασης των σημαινόντων και γεγονότων στο μικρόκοσμό τους. Η επίπλαστη αυτή ισορροπία γινόταν ιδιαίτερη αισθητή στις μικρές ή μεγάλες αντιξόοτητες της ζωής, όταν ο αρχαίος Αιγύπτιος προσπαθούσε να κατανοήσει το λόγο που ορισμένα ατυχή συμβάντα και συμφορές εκδηλώνονταν σε συγκεκριμένους ανθρώπους κάποια συγκεκριμένη στιγμή της ζωής τους, και ταυτόχρονα να ταυτοποιήσει τον υπαίτιο αυτών των συμφορών. Έτσι, στην Ιστορία του Σινούχε—λογοτεχνικό έργο του Μέσου Βασιλείου—ο πρωταγωνιστής προσπαθεί να απαλλάξει τον εαυτό του από οποιαδήποτε ευθύνη για τις εσφαλμένες ενέργειές του, αποδίδοντάς τις σε θεϊκές επιρροές και παραλλείψεις. Από την άλλη μεριά, μεταγενέστερα κείμενα, κυρίως της εποχής των Ραμσηδών—όπως, για παράδειγμα, η αυτοβιογραφία του Σι-μουτ, του επονομαζόμενου Κίκι, από τον τάφο του στις Θήβες (αρ. 409)—προτάσουν την ανθρώπινη βούληση και δράση ως φέρουσες την μεγαλύτερη ευθύνη στις δυσάρεστες καταστάσεις, αφήνοντας παράλληλα ένα παράθυρο ανοικτό για μεταμέλεια: εάν ο άνθρωπος αναλάβει την ευθύνη του και αναγνωρίσει τα λάθη του, η αναγνώριση αυτή λειτουργεί αυτόματα ως καταλύτης θεϊκής προστασίας και ευμάρειας, που επιτρέπει και επιταχύνει την ασφαλή μετάβασή του στην "ευλογημένη από τους θεούς" αρχική κατάσταση...

Όταν στις 6 Ιουλίου έγραφα την "Επιστροφή από το Ντουάτ", υποννοώντας το βαρύ φόρτο εργασίας που δε με άφησε να αναπνεύσω όλο το Μάιο και Ιούνιο, δε μπορούσα να φανταστώ ότι δύο εβδομάδας αργότερα ένα πολύ σοβαρό τροχαίο έμελε να επιβεβαιώσει αυτόν τον τίτλο στη μόνη και αληθινή του διάσταση αυτή τη φορά... Όχι μόνο για μένα, αλλά και για τη Μαρία (η χρυσαλίδα μου θα συνεχίζει να μεταμορφώνεται και να αλλάζει τη ζωή μου...) και τη Βασιλική (Βασούλα, ο πρώτος καφές κάτω από το Λευκό Πύργο τον επόμενο Σεπτέμβριο είναι κερασμένος από εμένα...). Η επάνοδος και το "ταξίδι στο φως" μπορεί να ήταν μία επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία, αλλά ολοκληρώθηκε με επιτυχία...με την ανατολή του ήλιου... αφήνοντας στο σκοτάδι και τη λήθη τις όποιες δυσάρεστες αναμήσεις και κυοφορώντας μία καινούργια, ίσως τη μόνη αληθινή, θέαση της ζωής και των ανθρώπων...

Monday 6 July 2009

Επιστροφή από το...Ντουάτ!

Τα δικά μου Ηλύσια Πεδία...
(παραλία Παναρίτη από ψηλά με το "νησάκι" στο βάθος, Ελίκα Νεαπόλεως Βοιών, Ιούλιος 2009)

Μετά από μία μεγάλη απουσία από τα διαδικτυακά δρώμενα, λόγω αυξημένων επαγγελματικών (τέλος εξαμήνου, εξετάσεις, δύο διεθνή συνέδρια) και συγγραφικών υποχρεώσεωνv που είχαν μείνει στις καλένδες για αρκετό χρονικό διάστημα--επιμέλεια των πρακτικών του 10ου Παγκοσμίου Συνεδρίου των Αιγυπτιολόγων (ολοκληρώνεται), δύο εκτενή άρθρα για τους δαιμονικούς νεκρούς (ολοκληρώθηκε) και την αποτρεπτική μαγεία στους Πτολεμεϊκούς ναούς (ολοκληρώνεται), και τα δύο βιβλία (Αιγυπτιακή Αρχαιολογία: αρχιτεκτονική, τέχνη, κοινωνία, τ. 1, και Ιερογράμματα: Μορφολογία και Σύνταξη των Κλασικών Αιγυπτιακών) που έχω υποσχεθεί στις εκδόσεις Παπαζήση για τη νέα σειρά "Αρχαίοι Πολιτισμοί (οδεύουν προς την ολοκλήρωσή τους, ih shah Allah!)--επανέρχομαι με Αιγυπτιολογικά νέα, ανακοινώσεις και...καλοκαιρινές μελέτες για τις διακοπές σας!

Καλό καλοκαίρι με εσωτερική και πνευματική χαλάρωση στη θαλάσσια απεραντοσύνη και τους αλγεινούς ωκεανούς του Νουν!

Πειραματική Αιγυπτιακή αρχαιολογία

"EXPERIMENT and EXPERIENCE: ANCIENT EGYPT in the PRESENT"

During the week of 10th May 2010, Swansea University’s Egypt Centreand the Centre for Egyptology and Mediterranean Archaeology will be hosting a conference aimed at bringing together all those interested in the practice of ancient Egyptian technology. Through a series of lectures, workshops and practical demonstrations we will explore the value of a hands-on approach to understanding the past. This willinclude experimental archaeology as well as experiential approaches—although disparate in method and goal, both serve a valid purpose inthe transference of knowledge and shaping our understanding of the past. Experimental archaeology has the potential to be a powerfulscientific research tool to help us understand ancient technologyand, together with experiential archaeology, is a perfect medium foreducation and widening participation. The audience for the conference will be wide-ranging, including academics, craftspeople, the generalpublic, and students. By its nature the conference, while focussingon Ancient Egypt, will be interdisciplinary and involve the humanities, arts, and sciences. Along with an edited volume, weintend to podcast parts of the conference, and even host anexhibition at the Egypt Centre. At one level, we hope the conferencewill provoke discussions on the strengths and weaknesses of experimental archaeology, while on another level bring together specialists in Egyptology, materials, and crafts, all the while demonstrating that the transfer of specialist knowledge can be accomplished in ways that involve all members of the community. The audience for the conference will be wide-ranging, includingacademics, craftspeople, the general public, and students.To date the following people have kindly agreed to offer a paper and/or demonstrations:

- Willeke Wendrich (basketry)
- Hans Barnard (ceramics)
- Sally McAleely (flowers)
- Paul Nicholson (glass)
- Richard Parkinson (literature)
- Dennis Stock (stone)
- Ann Richards (textiles).

If you wish to express an interest in the conference, either in attending or in presenting a paper or demonstration please contacteither Kasia Szpakowska (k.szpakowska@swansea.ac.uk) or CarolynGraves-Brown (c.a.graves-brown@swansea.ac.uk). Information will be posted on the University's web site at http://www.swan.ac.uk/egypt/events/Conference%202010/experiment.htm.

Saturday 23 May 2009

Θεατρική αναπαράσταση της "Ιστορίας του Σινούχε"


Ένα πολύ ενδιαφέρον γεγονός, που σχετίζεται με την αρχαία Αίγυπτο, θα λάβει χώρα στο μεγαλύτερο φεστιβάλ ποίησης, το Ledbury Poetry Festival, το οποίο πραγματοιείται κάθε καλοκαίρι στην Αγγλία (Ledbury, 3-12 Ιουλίου 2009). Ανάμεσα στις ποικίλες ποιητικές και θεατρικές δραστηριότητες ξεχωρίζει η θετρική μεταφορά της Ιστορίας του Σινούχε, ενός από τα αριστουργήματα της αρχαίας Αιγυπτιακής λογοτεχνίας. Η Ιστορία του Σινούχε γράφτηκε στο πρώτο μισό της 12ης Δυναστείας, λίγο μετά το θάνατο του Φαραώ Σεσώστρι Α΄ (περ. 1875 π.Χ. Βλ. εικόνα), και εξιστορεί τη ζωή και τα έργα ενός βασιλικού αξιωματούχου στη Φαραωνική αυλή. Η εξιστόρηση λαμβάνει τη μορφή νεκρικής αυτοβιογραφίας (σύμφωνα με την εισαγωγή του κειμένου, ο Σινούχε μιλάει από τον τάφο), το μεγαλύτερο μέρος της οποίας καταλαμβάνει το ταξίδι του Σινούχε εκτός Αιγύπτου και οι εμπορικές και διπλωματικές του επαφές με ξένους ηγεμόνες στη Λιβύη, τη Συρία και τη Νουβία.

Την παράσταση θα ανοίξει με ομιλία του ο Δρ. Richard Parkinson, επιμελητής στο Τμήμα Αρχαίας Αιγύπτου και Σουδάν του Βρετανικού Μουσείου και ένας από τους εγκυρότερους μελετητές της αρχαίας Αιγυπτιακής γραμματείας. Οι ηθοποιοί, που θα αναπαραστήσουν τα δρώμενα στην Ιστορία, είναι οι Gary Pilλai και Shobu Kapoor. Η παράσταση είναι προγραμματισμένη για την τελευταία ημέρα του Φεστιβάλ, στις 10:30 το πρωί στο Burgage Hall, και το εισητήριο κοστίζει 8 λίρες.

Περισσότερες πληροφορίες για το Φεστιβάλ Ποίησης στο Ledbury μπορείτε να βρείτε εδώ.

Για την Ιστορία του Σινούχε (πρωτότυπο, αγγλική μετάφραση, βιβλιογραφία) κάντε κλικ εδώ ή αναζητήστε τις παρακάτω μελέτες (υπάρχουν στη Βιβλιοθήκη του Τμήματος Μεσογειακών Σπουδών στη Ρόδο):
Lichtheim, M. (1975), Ancient Egyptian Literature. Vol. 1: The Old and Middle Kingdom, Berkeley/Los Angeles/London.
Parkinson, R.B. (2002), Poetry and Culture in Middle Kingdom Egypt. A Dark Side to Perfection, London/New York, 149-68.
Parkinson, R.B. (1997), The Tale of Sinuhe and Other Ancient Egyptian Poems 1940-1640 BC, Oxford.
Quirke, S. (2004), Egyptian Literature 1800BC: Questions and Readings, London, 58-70.

Tuesday 12 May 2009

Τάφος της Κλεοπάτρας & του Μάρκου Αντωνίου: πηγές vs. μυθεύματα

O θάνατος της Κλεοπάτρας (Guido Cagnacci, 1658)
Στις 22 Απριλίου ο Γενικός Γραμματέας του Ανώτατου Συμβουλίου Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου, Δρ. Zahi Hawass, ανακοίνωσε ότι ενδέχεται να βρίσκετε πολύ κοντά στην ανακάλυψη του τάφου της Κλεοπάτρας και του Μάρκου Αντωνίου στην ακρόπολη του Taposiris Magna, μία ιερή περιοχή 50 περίπου χιλιόμετρα δυτικά της Αλεξάνδρειας (βλ. προηγούμενο post). Σύμφωνα με τους κλασικούς συγγραφείς, η περιοχή θεωρείτο ότι ήταν η αιώνια κατοικία του θεού Όσιρι και της Ίσιδας (Plutarch, Iside et Osiride, §21), όπου λάμβαναν χώρα πολύ σημαντικές θρησκευτικές εορτές (Strabo, Geographica XVII, §1/7). Στο χώρο δεσπόζει ακόμα ο πυλώνας και ένα σημαντικό κομμάτι του ναού της Ίσιδας που ανεγέρθηκε από τον Πτολεμαίο ΙΙ Φιλάδελφο μεταξύ των ετών 282-246 π.Χ. και λειτούργησε έως τον 3ο αι. μ.Χ. περίπου, προτού μετατραπεί σε οχυρό κατά τη διάρκεια της Ρωμαϊκής κατάκτησης και, εν συνεχεία, σε Κοπτικό μοναστήρι της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Αλεξάνδρειας (4ος-5ος αι. μ.Χ.) (Voros 2001, 2004). Σύμφωνα με τον Πλούταρχο (Βίοι Παράλληλοι: Βίος του Μάρκου Αντωνίου), όταν ο στρατός της Κλεοπάτρας και του Μάρκου Αντώνιου ηττήθηκε στη ναυμαχία του Ακτίου από τον Οκταβιανό Αύγουστο το 31 π.Χ., οι δύο εραστές αυτοκτόνησαν και ο Οκταβιανός επέτρεψε να ταφούν μαζί, όμως η τοποθεσία τη ταφής παρέμεινε μυστική.
Αλλά ας πιάσουμε τα πράγματα τρία χρόνια νωρίτερα, το 34 π.Χ. Την χρονιά αυτή τοποθετούν οι ιστορικοί την αρχή του τέλους για την Κλεοπάτρα και την Ελληνιστική Αίγυπτο, όταν ο Μάρκος Αντώνιος αναγόρευσε την Κλεοπάτρα, σε μία μεγαλειώδη τελετή που έλαβε χώρα στην Αλεξάνδρεια, «Βασίλισσα Βασιλιάδων» και ανακήρυξε το γιο της, Καισαρίωνα (Πτολεμαίος ΙΕ΄) συμβασιλέα της. Χάρισε, επίσης, βασίλεια και στα παιδιά που είχε στο μεταξύ αποκτήσει από την Κλεοπάτρα: στον Αλέξανδρο Ήλιο την Αρμενία, τη Μηδεία και τις χώρες ανατολικά του Ευφράτη, στην Κλεοπάτρα Σελήνη την Κυρηναϊκή και στον Πτολεμαίο ΙΣΤ΄ Φιλάδελφο τις Συρία, Φοινίκη, Κιλικία και Μικρά Ασία. Στην ίδια τελετή η Κλεοπάτρα και ο Μάρκος Αντώνιος θεοποιήθηκαν, σύμφωνα με τις Αιγυπτιακές συνήθειες, και λατρεύονταν από το λαό εκείνη ως Σελήνη–Ίσιδα και εκείνος ως Ώρος–Διόνυσος (Plutarch, Antony, §54· Pelling 1988, 249-51· Hölbl 2001, 244-5).
Η στρατιωτική αποτυχία του Μάρκου Αντωνίου κατά των Πάρθων, το 36 π.Χ., και οι σχέσεις του με την Κλεοπάτρα προκάλεσαν σφοδρότατες αντιδράσεις εναντίον του στη Ρώμη, κλίμα το οποίο εκμεταλλεύτηκε ο Οκταβιανός. Έτσι το 32 π.Χ., η Ρωμαϊκή Σύγκλητος κήρυξε τον πόλεμο κατά της Κλεοπάτρας Ζ΄. η οριστική σύγκρουση των αντιπάλων διεξήχθη στις 2 Σεπτεμβρίου του 31 π.Χ. στη θαλάσσια περιοχή έξω από το Άκτιο (Plutarh, Antony, §65-68· Chamoux 1989, 332-49). Ο Αντώνιος νικήθηκε και με δυσκολία κατόρθωσε να ενωθεί με τα πλοία της Κλεοπάτρας και μαζί να διαφύγουν στη Λιβύη και από εκεί στην Αίγυπτο. Η Κλεοπάτρα, αναμένοντας τη Ρωμαϊκή επίθεση, φρόντισε να της κτίσουν το ταφικό μνημείο της, όπου και ασφάλισε τους βασιλικούς θησαυρούς. Αναφέρει χαρακτηριστικά ο Πλούταρχος (μπορείτε να βρείτε τα παρακάτω χωρία μεταφρασμένα στην Αγγλική εδώ):

«74. Ἔσχεν οὖν ἀναβολὴν ὁ πόλεμος τότε· τοῦ δὲ χειμῶνος παρελθόντος αὖθις ἐπῄει διὰ Συρίας, οἱ δὲ στρατηγοὶ διὰ Λιβύης. ἁλόντος δὲ Πηλουσίου, λόγος ἦν ἐνδοῦναι Σέλευκον οὐκ ἀκούσης τῆς Κλεοπάτρας. [2] ἡ δ' ἐκείνου μὲν γυναῖκα καὶ παῖδας Ἀντωνίῳ κτεῖναι παρεῖχεν, αὐτὴ δὲ θήκας ἔχουσα καὶ μνήματα κατεσκευασμένα περιττῶς εἴς τε κάλλος καὶ ὕψος, ἃ προσῳκοδόμησε τῷ ναῷ τῆς Ἴσιδος, ἐνταῦθα τῶν βασιλικῶν συνεφόρει τὰ πλείστης ἄξια σπουδῆς, χρυσὸν ἄργυρον [3] σμάραγδον μαργαρίτην ἔβενον ἐλέφαντα κινάμωμον».

Η εισβολή του Οκταβιανού Αυγούστου στην Αλεξάνδρεια την 1η Αυγούστου του 30 π.Χ. σηματοδότησε το τέλος του Πτολεμαϊκού βασιλείου. Ο Μάρκος Αντώνιος, θεωρώντας αρχικά ότι η Κλεοπάτρα είχε πεθάνει, επιχείρησε να αυτοκτονήσει. Όταν, όμως, έμαθε ότι η Κλεοπάτρα ήταν ακόμα ζωντανή, θέλησε να πεθάνει στην αγκαλιά της:

«76. Ἅμα δ' ἡμέρᾳ τὸν πεζὸν αὐτὸς ἐπὶ τῶν πρὸ τῆς πόλεως λόφων ἱδρύσας, ἐθεᾶτο τὰς ναῦς ἀνηγμένας καὶ ταῖς τῶν πολεμίων προσφερομένας, καὶ περιμένων ἔργον [2] τι παρ' ἐκείνων ἰδεῖν ἡσύχαζεν. οἱ δ' ὡς ἐγγὺς ἐγένοντο, ταῖς κώπαις ἠσπάσαντο τοὺς Καίσαρος, ἐκείνων τ' ἀντασπασαμένων μετεβάλοντο, καὶ πάσαις ἅμα ταῖς ναυσὶν ὁ στόλος εἷς γενόμενος ἐπέπλει πρὸς τὴν πόλιν ἀντίπρῳρος. [3] τοῦτ' Ἀντώνιος ἰδὼν ἀπελείφθη μὲν εὐθὺς ὑπὸ τῶν ἱππέων μεταβαλομένων, ἡττηθεὶς δὲ τοῖς πεζοῖς ἀνεχώρησεν εἰς τὴν πόλιν, ὑπὸ Κλεοπάτρας προδεδόσθαι βοῶν [4] οἷς δι' ἐκείνην ἐπολέμησεν. ἡ δὲ τὴν ὀργὴν αὐτοῦ φοβηθεῖσα καὶ τὴν ἀπόνοιαν, εἰς τὸν τάφον κατέφυγε καὶ τοὺς καταρράκτας ἀφῆκε κλείθροις καὶ μοχλοῖς καρτεροὺς ὄντας· πρὸς δ' Ἀντώνιον ἔπεμψε τοὺς ἀπαγγελοῦντας [5] ὅτι τέθνηκε. πιστεύσας δ' ἐκεῖνος καὶ εἰπὼν πρὸς αὑτόν "τί ἔτι μέλλεις Ἀντώνιε; τὴν μόνην ἡ τύχη καὶ λοιπὴν ἀφῄρηκε τοῦ φιλοψυχεῖν πρόφασιν", εἰσῆλθεν εἰς τὸ [6] δωμάτιον· καὶ τὸν θώρακα παραλύων καὶ διαστέλλων, "ὦ Κλεοπάτρα" εἶπεν "οὐκ ἄχθομαί σου στερόμενος, αὐτίκα γὰρ εἰς ταὐτὸν ἀφίξομαι, ἀλλ' ὅτι γυναικὸς ὁ τηλικοῦτος αὐτοκράτωρ εὐψυχίᾳ πεφώραμαι λειπόμενος." [7] ἦν δέ τις οἰκέτης αὐτῷ πιστὸς Ἔρως ὄνομα. τοῦτον ἐκ πολλοῦ παρακεκληκὼς εἰ δεήσειεν ἀνελεῖν αὐτόν, ἀπῄτει [8] τὴν ὑπόσχεσιν. ὁ δὲ σπασάμενος τὸ ξίφος, ἀνέσχε μὲν ὡς παίσων ἐκεῖνον, ἀποστρέψαντος δὲ τὸ πρόσωπον, [9] ἑαυτὸν ἀπέκτεινε. πεσόντος δ' αὐτοῦ πρὸς τοὺς πόδας, ὁ Ἀντώνιος "εὖγε" εἶπεν "ὦ Ἔρως, ὅτι μὴ δυνηθεὶς αὐτὸς ἐμὲ ποιεῖν ὃ δεῖ διδάσκεις". καὶ παίσας διὰ τῆς κοιλίας [10] ἑαυτὸν ἀφῆκεν εἰς τὸ κλινίδιον. ἦν δ' οὐκ εὐθυθάνατος ἡ πληγή. διὸ καὶ τῆς φορᾶς τοῦ αἵματος ἐπεὶ κατεκλίθη παυσαμένης, ἀναλαβὼν ἐδεῖτο τῶν παρόντων ἐπισφάττειν [11] αὐτόν. οἱ δ' ἔφευγον ἐκ τοῦ δωματίου βοῶντος καὶ σφαδάζοντος, ἄχρι οὗ παρὰ Κλεοπάτρας ἧκε Διομήδης ὁ γραμματεύς, κομίζειν αὐτὸν ὡς ἐκείνην εἰς τὸν τάφον κελευσθείς.
77. Γνοὺς οὖν ὅτι ζῇ, προθύμως ἐκέλευσεν ἄρασθαι τοῖς ὑπηρέταις τὸ σῶμα, καὶ διὰ χειρῶν προσεκομίσθη [2] ταῖς θύραις τοῦ οἰκήματος. ἡ δὲ Κλεοπάτρα τὰς μὲν θύρας οὐκ ἀνέῳξεν, ἐκ δὲ θυρίδων τινῶν φανεῖσα σειρὰς καὶ καλώδια καθίει, καὶ τούτοις ἐναψάντων τὸν Ἀντώνιον ἀνεῖλκεν αὐτὴ καὶ δύο γυναῖκες, ἃς μόνας [3] ἐδέξατο μεθ' αὑτῆς εἰς τὸν τάφον. οὐδὲν ἐκείνου λέγουσιν οἰκτρότερον γενέσθαι οἱ παραγενόμενοι θέαμα. πεφυρμένος γὰρ αἵματι καὶ δυσθανατῶν εἵλκετο, τὰς [4] χεῖρας ὀρέγων εἰς ἐκείνην καὶ παραιωρούμενος. οὐ γὰρ ἦν γυναικὶ ῥᾴδιον τὸ ἔργον, ἀλλὰ μόλις ἡ Κλεοπάτρα ταῖν χεροῖν ἐμπεφυκυῖα καὶ κατατεινομένη τῷ προσώπῳ τὸν δεσμὸν ἀνελάμβανεν, ἐπικελευομένων τῶν κάτωθεν αὐτῇ [5] καὶ συναγωνιώντων. δεξαμένη δ' αὐτὸν οὕτως καὶ κατακλίνασα, περιερρήξατό τε τοὺς πέπλους ἐπ' αὐτῷ, καὶ τὰ στέρνα τυπτομένη καὶ σπαράττουσα ταῖς χερσί, καὶ τῷ προσώπῳ τοῦ αἵματος ἀναματτομένη, δεσπότην ἐκάλει καὶ ἄνδρα καὶ αὐτοκράτορα· καὶ μικροῦ δεῖν ἐπιλέληστο [6] τῶν αὑτῆς κακῶν οἴκτῳ τῶν ἐκείνου. καταπαύσας δὲ τὸν θρῆνον αὐτῆς Ἀντώνιος ᾔτησε πιεῖν οἶνον, εἴτε [7] διψῶν εἴτε συντομώτερον ἐλπίζων ἀπολυθήσεσθαι. πιὼν δὲ παρῄνεσεν αὐτῇ, τὰ μὲν ἑαυτῆς ἂν ᾖ μὴ μετ' αἰσχύνης σωτήρια τίθεσθαι, μάλιστα τῶν Καίσαρος ἑταίρων Προκληίῳ πιστεύουσαν, αὐτὸν δὲ μὴ θρηνεῖν ἐπὶ ταῖς ὑστάταις μεταβολαῖς, ἀλλὰ μακαρίζειν ὧν ἔτυχε καλῶν, ἐπιφανέστατος ἀνθρώπων γενόμενος καὶ πλεῖστον ἰσχύσας, καὶ νῦν οὐκ ἀγεννῶς Ῥωμαῖος ὑπὸ Ῥωμαίου κρατηθείς».

Σύμφωνα, επομένως, με την εξιστόρηση του Πλουτάρχου το μαυσωλείο της Κλεοπάτρας ήταν υπέργειο, μεγαλοπρεπές, ανεγερμένο κοντά σε ναό της Ίσιδας στην Αλεξάνδρεια, και όχι κάποιο υπόγειο νεκρικό μνημείο, όπως αυτό που έχει ανιχνευτεί στο υπέδαφος της ακρόπολης. Αναφέρει δε χαρακτηριστικά, ότι το νεκρό σώμα του Μάρκου Αντωνίου «ανυψώθηκε» (§77/3) για να ταφεί με βασιλικές τιμές στο Μαυσωλείο. Μετά το θάνατο του Αντωνίου, η Κλεοπάτρα προσπάθησε πολλάκις να αυτοκτονήσει, χωρίς ωστόσο επιτυχία όντας υπό τη στενή παρακολούθηση του Οκταβιανού, ο οποίος την ήθελε ζωντανή ως το μεγαλοπρεπέστερο λάφυρο του θριάμβου του (§82). Ωστόσο, στις 12 Αυγούστου του 30 π.Χ. κατάφερε να ξεγελάσει τον Οκταβιανό και να αυτοκτονήσει από το δάγκωμα ενός φιδιού:

«85. Τοιαῦτ' ὀλοφυραμένη καὶ στέψασα καὶ κατασπασαμένη τὴν σορόν, ἐκέλευσεν αὑτῇ λουτρὸν γενέσθαι. λουσαμένη δὲ καὶ κατακλιθεῖσα, λαμπρὸν ἄριστον ἠρίστα. [2] καί τις ἧκεν ἀπ' ἀγροῦ κίστην τινὰ κομίζων· τῶν δὲ φυλάκων ὅ τι φέροι πυνθανομένων, ἀνοίξας καὶ ἀφελὼν τὰ [3] θρῖα σύκων ἐπίπλεων τὸ ἀγγεῖον ἔδειξε. θαυμασάντων δὲ τὸ κάλλος καὶ τὸ μέγεθος, μειδιάσας παρεκάλει λαβεῖν· [4] οἱ δὲ πιστεύσαντες ἐκέλευον εἰσενεγκεῖν. μετὰ δὲ τὸ ἄριστον ἡ Κλεοπάτρα δέλτον ἔχουσα γεγραμμένην καὶ κατασεσημασμένην ἀπέστειλε πρὸς Καίσαρα, καὶ τοὺς ἄλλους ἐκποδὼν ποιησαμένη πλὴν τῶν δυεῖν ἐκείνων [5] γυναικῶν, τὰς θύρας ἔκλεισε. Καῖσαρ δὲ λύσας τὴν δέλτον, ὡς ἐνέτυχε λιταῖς καὶ ὀλοφυρμοῖς δεομένης αὐτὴν σὺν Ἀντωνίῳ θάψαι, ταχὺ συνῆκε τὸ πεπραγμένον. καὶ πρῶτον μὲν αὐτὸς ὥρμησε βοηθεῖν, ἔπειτα τοὺς σκεψομένους κατὰ τάχος ἔπεμψεν. ἐγεγόνει δ' ὀξὺ τὸ πάθος. [6] δρόμῳ γὰρ ἐλθόντες, καὶ τοὺς μὲν φυλάττοντας οὐδὲν ᾐσθημένους καταλαβόντες, τὰς δὲ θύρας ἀνοίξαντες, εὗρον αὐτὴν τεθνηκυῖαν ἐν χρυσῇ κατακειμένην κλίνῃ [7] κεκοσμημένην βασιλικῶς. τῶν δὲ γυναικῶν ἡ μὲν Εἰρὰς λεγομένη πρὸς τοῖς ποσὶν ἀπέθνῃσκεν, ἡ δὲ Χάρμιον ἤδη σφαλλομένη καὶ καρηβαροῦσα κατεκόσμει τὸ διάδημα τὸ περὶ τὴν κεφαλὴν αὐτῆς. εἰπόντος δέ τινος ὀργῇ· [8] "καλὰ ταῦτα Χάρμιον;" "κάλλιστα μὲν οὖν" ἔφη "καὶ πρέποντα τῇ τοσούτων ἀπογόνῳ βασιλέων." πλέον δ' οὐδὲν εἶπεν, ἀλλ' αὐτοῦ παρὰ τὴν κλίνην ἔπεσε».

Τα μέχρι τώρα ευρήματα της αρχαιολογικής έρευνας στην περιοχή Taposiris Magna δεν αποδεικνύουν κάτι το σημαντικό, παρά τα αντιθέτως λεγόμενα. Η κεφαλή του ειδωλίου, το οποίο εικάζεται ότι αναπαριστά την Κλεοπάτρα, μπορεί κάλλιστα να αναπαριστά την Αφροδίτη, η λατρεία της οποίας ήταν αρκετά διαδεδομένη στην περιοχή, λόγω της συγκριτικής ταύτισής της με την Ίσιδα κατά την Ελληνορωμαϊκή περίοδο (Witt 1977). Για το αρκετά σύνθετο θέμα της τεχνοτροπίας των βασιλικών αγαλμάτων της Πτολεμαϊκής περιόδου και της αναπαράστασης των Πτολεμαίων βασιλιάδων, βλ. Stanwick 2002. Παρομοίως, η μεταλλική νεκρική μάσκα, η οποία αν και αποσπασματική θεωρείται ότι αναπαριστά το πρόσωπο του Μάρκου Αντωνίου, ήταν ένα αρκετά διαδεδομένο ταφικό κτέρισμα στις ταφές της Πτολεμαϊκής Περιόδου (Riggs 2005)—όπως άλλωστε και καθ’ όλη τη μακραίωνη νεκρική παράδοση των Αιγυπτίων—και η όποια ταύτισή της με τον συγκεκριμένο πρόσωπο είναι αυθαίρετη και επισφαλής. Επιπλέον, η ανακάλυψη των 22 νομισμάτων—τα οποία είχαν ανακαλυφθεί από το 2006, αλλά επιστρατεύτηκαν στην παρούσα φάση για να λειτουργήσουν ως επιχείρημα για την αυθαίρετη ταύτιση της κεφαλής του ειδωλίου και της μεταλλικής μάσκας με την Κλεοπάτρα και τον Μάρκο Αντώνιο αντίστοιχα—δε θα πρέπει σε καμία περίπτωση να εκληφθούν ως απόδειξη πιθανής ταφής των δύο εραστών στο συγκεκριμένο μέρος.
Τέλος, το επιχείρημα της ύπαρξης ταφών αξιωματούχων γύρω από το ναό—κατά τα πρότυπα της Φαραωνικής παράδοσης, που ήθελε τα ιερά θρησκευτικά κέντρα και οι βασιλικοί μεταθανάτιοι οίκοι να περιβάλλονται από ιδιωτικά νεκρικά μνημεία ανώτερων λειτουργών της μοναρχίας και του ιερατείου—δε μπορεί να λειτουργήσει κατά αυτόν τον τρόπο στην περίπτωση των 40 και πλέον ιδιωτικών τάφων που έχουν ανακαλυφθεί στην ακρόπολη: πόσοι άραγε από τους ανώτερους αξιωματούχους στην υπηρεσία της Ρωμαϊκής αυλής επιθυμούσαν να ταφούν δίπλα σε μία fatale monstrum και tristissimum periculum, όπως η προπαγάνδα του Οκταβιανού χαρακτήριζε την Κλεοπάτρα (Geraci 1983, 47-81);

Αναφορές:
Chamoux, F. (1989), Marcus Antonius, der letzte Herrscher des griechischen Ostens, Gernsbach.
Geraci, G. (1983), Genesi della provincia romana d’Egitto, Bologna.
Hölbl, G. (2001), A History of the Ptolemaic Empire, London.
Pelling, C.B.R. (1988), Plutarch. Life of Antony, Cambridge.
Riggs, Ch. (2005), The Beautiful Burial in Roman Egypt: Art, Identity and Funerary Religion, Oxford/New York.
Stanwick, P.E. (2002), Portraits of the Ptolemies: Greek Κings as Egyptian Pharaohs, University of Texas Press.
Vörös, G. (2001), Taposiris Magna. Port of Isis: Hungarian Excavations at Alexandria (1998-2001), Budapest.
Vörös, G. (2004), Taposiris Magna: a Temple, Fortress, and Monastery of Egypt, Budapest.
Witt, R.E. (1977), Isis in the Ancient World, Baltimore/London.

Wednesday 22 April 2009

Τάφος της Κλεοπάτρας(;) συνέχεια...


O Dr. Zahi Hawass, Γενικός Γραμματέας του Ανώτατου Συμβουλίου Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου κρατώντας το αλάβαστρινο γυναικείο προσωπείο (Κλεοπάτρα;) και μία μάσκα με ανδρικά χαρακτηριστικά (Μάρκος Αντώνιος;) (Amr Nabil/Associated Press)
Επιπλέον αναφορές για τις έρευνες στο Taposiris Magna με φωτογραφίες των ευρημάτων (βλ. προηγούμενο post) υπάρχουν στις ακόλουθες διευθύνσεις:

http://www.cleveland.com/world/index.ssf/2009/04/coins_mummies_and_statues_poin.html (Associated Press)

http://news.yahoo.com/s/afp/20090419/wl_africa_afp/egyptarchaeologycleopatra_20090419204658 (AFP)

http://www.cnn.com/2009/WORLD/africa/04/19/egypt.cleopatra.mystery/ (CNN)

http://www.dailymail.co.uk/sciencetech/article-1170299/Love-eternal-Egyptian-dig-hopes-uncover-Cleopatra-Mark-Antony-side.html (DailyMail)

http://news.nationalgeographic.com/news/2009/04/photogalleries/cleopatra-tomb-pictures/photo3.html (National Geographic)

Εν αναμονή του δεύτερου κύκλου ανασκαφών στην περιοχή, θα επανέρθω στο θέμα με μία πρώτη εκτίμηση των μέχρι τώρα ευρημάτων και θεωριών περί της πιθανολογούμενης ταφής της Κλεοπάτρας και του Μάρκου Αντώνιου στο Taposiris Magna.

Thursday 16 April 2009

Αναζητώντας τον τάφο της Κλεοπάτρας και του Μάρκου Αντώνιου!



"A radar survey of the temple of Taposiris Magna, west of Alexandria,Egypt, was completed last month as part of the search for the tombof Cleopatra and Mark Antony. The SCA expedition excavatingthe temple and its surrounding area is headed by Zahi Hawass, Secretary General of the SCA, and Dr. Kathleen Martinez, a scholar from the Dominican Republic. (..) Dr. Hawass stated that the cooperation between Egypt and the Dominican Republic for the excavation of the temple hasbeen ongoing for about three years. The recent radar survey is the most significant step taken by the team to date. It was carried out by an Egyptian radar team, with American expert Dr. Roger Vickers servingas a consultant. The radar revealed 3 possible spots of interest wherea tomb may be located. The expedition has received the results of thesurvey, and will begin excavating each of these three spots next week. The most important recent development at Taposiris Magna has been thediscovery of a large, previously unknown cemetery outside the templeenclosure. The expedition has found 27 tombs. 20 of them shaped likevaulted sarcophagi, partly underground and partly aboveground. Theremaining 7 consist of staircases leading to simple burial chambers. Insidethese tombs, the team has found a total of 10 mummies, 2 of them gilded.(..) The style of the newly discovered tombs indicates that they wereconstructed during the Greco-Roman period.Dr. Martinez stated that the expedition has excavated a temple atTaposiris Magna dedicated to the goddess Isis, and discovered coinsdepicting the face of Alexander the Great. They have found a numberof deep shafts inside the temple, three of which seem to have beenused for burials. It is possible that these shafts were the tombs of important people, and the team's leaders believe that Cleopatra andMark Antony could have been buried in a deep shaft similar to those already discovered inside the temple. (..)"Some other smaller finds are mentioned, but these (head, coins and mask) are old news."

Για περισσότερες λεπτομέρειες και φωτογραφίες κάντε κλικ εδώ (επίσημο report από SCA), εδώ (Reuters), εδώ (Discovery) και εδώ (Associated Press).

Πηγές: Dr. Zahi Hawass' website/EEF

Monday 30 March 2009

Yπογραφή πρωτοκόλλου συνεργασίας Πανεπιστημίων Beni Suef - Αιγαίου


Από τις 2-4 Απριλίου 2009 θα πραγματοποιηθεί στο Beni Suef της Αιγύπτου το διεθνές Συνέδριο Egypt and the Mediterranean Countries: Historical Ties and a Future Vision με την ενεργή συμμετοχή του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Το συνέδριο διοργανώνεται από το νεοϊδρυθέν τμήμα Mediterranean International Studies υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας της Αιγύπτου. Κατά τη διάρκεια του Συνεδρίου θα υπογραφεί πρωτόκολλο ακαδημαϊκής και ερευνητικής συνεργασίας μεταξύ των Πρυτάνεων των δύο Πανεπιστημίων, Beni Suef και Αιγαίου. Το Πανεπιστήμιο Αιγαίου θα εκπροσωπήσουν με ομιλίες οι Καθ. Ιωάννης Λυριτζής (The role of archaeometry to cultural heritage, tourism, and diplomacy), Αν. Καθ. Κ. Μαγκλιβέρας (International organisation and international law in a Department of Mediterranean Studies) και Επ. Καθ. Π.Κουσούλη (Moving acros the "Great Green": an overview of the Greco-Egyptian interactions in the 2nd and 1st millenna BC).

Για περισσότερες πληροφορίες (στα Αραβικά), κάντε κλικ εδώ.

Monday 23 March 2009

Αρσινόης συνέχεια...

Μία πολύ ενδιαφέρουσα προβληματική από τον Chris Bennett, σχετική με το θέμα της Αρσινόης Δ΄ (βλ. προηγούμενο post), κοινοποιήθηκε την προηγούμενη εβδομάδα στο Electronic Egyptological Forum (21/3/2009). Την αναδημοσιεύω εδώ.

"The suggestion this story is based on was made in 1990 (H. Thur,"Arsinoe IV, eine Schwester Kleopatra VII, Grabinhaberin desOktogons von Ephesos? Ein Vorschlag", JOAI 60 (1990) 43-56). I am surprised it has taken this long for it to attract the attention of TVdocumentary makers, given the fascination for anything to do withCleopatra: it is a sensational conjecture just begging for that kindof attention. But I also think there's been a bit of a rush to judgementjust because it is sensational: that doesn't make it lunatic, let alonewrong. The documentary is not even going to be aired till nextMonday. Seems to me that there are several questions involved here:

-- Was the tomb Arsinoe's? I've always thought Thur made an interesting circumstantial case for this, though in the nature of thingsit could not be conclusive and she herself recognised that. The date of the tomb seems to be right, its position in central Ephesus does seem to indicate a young woman of remarkably high social standing, the decorative elements and tomb architecture do have Egyptian links,whether or not there are other non-Egyptian comparanda, and the skeleton was found in the original sarcophagus, so was almostcertainly that of the tomb-owner, though the grave had been robbed. I think it's a good thing the question is receiving some scrutiny.

-- How old was Arsinoe? For this we have very little data. According to the estimates of the skeletal age quoted here, the woman in the tomb was between 15-18 at death, although Keil's original 1926 discussion, as quoted by Thur, estimated around 20 years old. Supposing her tobe Arsinoe, who died in 41, this would make her between 9 and 12 atthe time of the Alexandrian War in 48/7. We know from De Bello Alexandrino that Arsinoe was younger than Cleopatra. The author (Caesar or Hirtius, take your pick, but certainly a high-ranking participant in the action) describes a dispute between Arsinoe and the general Achillas which resulted in his execution, after which she and her tutor Ganymede took command of the Alexandrian forces, although clearly it was Ganymede was actually running theshow. After it was all over, Caesar banished her, so that shewould not again be a threat. These points say to me that shewas a real actor not just a figurehead; 9-12 sounds rather precocious. But, later, the Alexandrians complain to Caesar of rule by a girl (confectam taedio puellae -- usually mistranslated as "woman", a point I have overlooked in the past). This would make her notolder than about 14 or 15 in 48/7. Combined, the two points suggest that that's how old she really was, which is consistent with Keil's original estimate of the Ephesus woman's age at death. She would then have been born about 62 , I.e. she was either a twin with Ptolemy XIII (cf. Cleopatra VII's twins by Antony) or slightly older or younger. So Keil's estimate of skeletal age is not inconsistent with her being Arsinoe, although the more modern estimate seems to be too low. The various age estimates we have seen for Tutankhamen, the KV55 skeleton and the DB320 royal mummies makes me ratherskeptical that we have a well-calibrated curve for estimating agebased on epiphyseal closure: I.e. how accurately can we reallytranslate the biological maturity of these ancient remains into achronological age?

-- What can we learn about ethnic origins from the skull? Apparently it was lost in the chaos of WWII, but we have a good set ofmeasurements. So maybe we can actually make a good reconstruction. Still, jumping from there to conclusions about ethnic origin, especiallya claim to be able to trace mixed ethnic origins, seems very questionableto me, and I think the methodology needs to be examined closely andsceptically. OTOH the insinuation made in one blog (https://hermes.aegean.gr/owa/redir.aspx?C=b9bdc0e498d04a2db9c77e2e368b127c&URL=http%3a%2f%2fphdiva.blogspot.com%2f2009%2f03%2fstrange-skulls-arsinoes-so-called-tomb.html) -- that we may be dealing with skulls being shaped by binding duringinfancy -- is really jumping the gun: let's at least see what the forensic reconstruction expert has to say. It's a pity these results are apparentlynot going to be formally presented together with the skeletal results.

-- Did Arsinoe IV and Cleopatra VII have the same mother? No one knows. My own opinion is that they did: that the Cleopatra "VI" Tryphaena who ruled with Berenice IV and died in 57 was her mother, not her sister, and was the same Cleopatra V Tryphaena who was Ptolemy XII's "sister" and queen until she disappears from the recordin late 69 -- well after Cleopatra VII was born. That would have Tryphaena dying well after Arsinoe was born on any estimate, and there is no indication of any difference in status between Arsinoe andany of her siblings, nor any indication of a second wife of regal statusequal to that of Cleopatra Tryphaena. But your mileage may vary, depending how trustworthy you regard Porphyry apud Eusebius tobe in his remarks about the events of these years, and how trustworthyyou regard Strabo's assessment to be of the legitimacy of Auletes'children; IMO not very, in either case.

-- What do we know about the mothers of Cleopatra VII, Cleopatra VTryphaena, and Ptolemy XII? Nothing. In a paper I published about10 years ago I argued that the evidence, such as it is, is as consistentwith them all being women of the blood as with any theory of thembeing concubines, whether Greek, Syrian, Egyptian, Ethiopian oranything else; I suggested that the women involved could be, respectively,Cleopatra V Tryphaena, Berenice III (by Ptolemy X), and Cleopatra IV. These conjectures may or may not be right of course; the point here isthat there are several quite radically different reconstructions possiblethat are equally consistent with the evidence.

-- What could we do with DNA if we could get it? There being noother member of the Ptolemaic dynasty whose remains are availablefor comparison, surely not very much. If a candidate skull turned upperhaps we could prove it was the right one for the body".

Sunday 15 March 2009

Είναι αυτή η Αρσινόη Δ΄, η δολοφονημένη αδελφή της Κλεοπάτρας;

TIMESonline, 15 Μαρτίου 2009, Daniel Foggo:
"Archaeologists and forensic experts believe they have identified the skeleton of Cleopatra's younger sister, murdered more than 2,000 years ago on the orders of the Egyptian queen. The remains of Princess Arsinöe, put to death in 41BC on the orders of Cleopatra and her Roman lover Mark Antony to eliminate her as a rival, are the first relics of the Ptolemaic dynasty to be identified. (..) Evidence obtained by studying the dimensions of Arsinöe's skull shows she had some of the characteristicsof white Europeans, ancient Egyptians and black Africans, indicating that Cleopatra was probably of mixed race, too. They were daughters of Ptolemy XII by different wives. (..) The forensic evidence was obtained by a team working under the auspices of the Austrian Archeological Institute, which is set to detail its findings at an anthropological convention in the United States later this month. The story of the discovery will also be the subject of a television documentary, Cleopatra: Portrait of a Killer, to be shown on BBC1 at 9pm next Monday. (...)"

Μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρο το άρθρο εδώ.
Η Αρσινόη και ο Πτολεμαίος πολέμησαν εναντίον του Ιουλίου Καίσαρα και της Κλεοπάτρας. Μετά την ήττα τους η Αρσινόη οδηγήθηκε αιχμάλωτη στη Ρώμη, όπου τη διαπόμπευσαν και στη συνέχεια την εξόρισαν στην Έφεσο. Το 41 π.Χ., η Κλεοπάτρα έχοντας στο πλευρό της τον Μάρκο Αντώνιο, διέταξε το θάνατο της Αρσινόης, η οποία θανατώθηκε στα σκαλιά του ναού της Αρτέμιδος σε νεαρή ηλικία (βλ. G. Holbl & T. Saavedra, A History of the Ptolemaic Empire, London/New York, 2001). Το 1926 άνοιξε για πρώτη φορά ο τάφος που βρέθηκε στην Έφεσο. Μέσα στη σαρκοφάγο εντοπίστηκε ο σκελετός, το κρανίο του οποίου χάθηκε κατά τη διάρκεια του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου. Οι μετρήσεις, όμως, έμειναν και οδήγησαν στη σημερινή ψηφιακή αναπαράσταση. Η έλλειψη ευρημάτων που να σχετίζονται με κάποια ασθένεια οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο θάνατός της ήταν ξαφνικός.
Σύμφωνα με τους επιστήμονες, η Αρσινόη ήταν πιο όμορφη από την αδερφή της, της οποίας τα χαρακτηριστικά έχουν επίσης σκιαγραφηθεί, ενώ φαίνεται να είχε χαρακτηριστικά λευκών Ευρωπαίων, Αφρικανών και Αρχαίων Αιγυπτίων. Ωστόσο, οι αμφιβολίες παραμένουν: α. Η όλη αποκατάσταση του προσώπου βασίστηκε σε μετρήσεις που έγιναν στο κρανίο κατά την πρώτη ανασκαφή του τάφου το 1926, αφού το κρανίο χάθηκε κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, άρα οι όποιες μετρήσεις δε μπορούν να διασταυρωθούν, β. Ο συγκεκριμένος τάφος που περιείχε το σκελετό ήταν ανεπίγραφος και, ως εκ τούτου, η ταύτισή του με την τελευταία κατοικία της αδερφής της Κλεοπάτρας είναι υπό αμφισβήτηση, γ. Διχογνωμία υπάρχει, επίσης, και για το κατά πόσο η Έφεσος είνια ο τόπος ταφής της Αρσινόης (βλ., inter alia, G. Holbl & T. Saavedra, A History of the Ptolemaic Empire, London/New York, 2001 και J. Bingen & R. Bagnall, Hellenistic Egypt: Monarchy, Society, Economy, Culture, Edinburgh, 2007).
Πηγές: Times/EEF

Saturday 14 March 2009

Το Λούβρο έγινε πύλη στον Κάτω Κόσμο!


Αντιγράφω από τη Σαββατιάτικη ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ (14 Μαρτίου 2009, κείμενο Κάτια Αρφαρά):
Μία πρωτότυπη αρχαιολογική έκθεση για τον πολιτισμό της Αιγύπτου παρουσιάζει έως τις 29 Ιουνίου το Μουσείο του Λούβρου. Ο Μαρκ Ετιέν, επιμελητής και επιστημονικός υπεύθυνος της έκθεσης, κατάφερε να συγκεντρώσει περισσότερα από τριακόσια ευρήματα—τα περισσότερα από τις αποθήκες του μουσείου, ενώ κάποια κατέφθασαν από σημαντικά αρχαιολογικά μουσεία της Ευρώπης. Ιδιαίτερα φιλόδοξη στη σύλληψή της, η έκθεση διατρέχει 5.000 χρόνια αιγυπτιακής ιστορίας—από τον πρώτο καιρό των Φαραώ έως την εποχή των Ρωμαίων. Τα αντικείμενα συνυπάρχουν αρμονικά σε μία λιτή σκηνογραφία, όπου το άπλετο φως εναλλάσσεται με τις σκιές στο μισοσκόταδο, ανάλογα με τη θεματική της κάθε ενότητας, δημιουργώντας μία υποβλητική ατμόσφαιρα. Η ιδιαιτερότητα της έκθεσης προβάλλει ήδη στον εύστοχο τίτλο της "Οι πύλες του ουρανού". Πρόκειται για τις πύλες των νεκρικών ναών ή των βωμών όπου φυλάσσεται συνήθως το άγαλμα του θεότητας, αντικείμενο λατρείας και χειροπιαστή εικόνα μίας άυλης πραγματικότητας. Με ένα τέτοιο πέτρινο ενεπίγραφο βωμό ανοίγει η έκθεση, προκειμένου να συνοψίσει τον τρόπο με τον οποίον ήταν ιεραρχημένος, σύμφωνα με τους αρχαίους Αιγυπτίους, ο ορατός και αόρατος κόσμος: γη-βασιλιάς, ουρανός-θεοί.
Η πρώτη ενότητα είναι αφιερωμένη στη γένεση του Σύμπαντος. Η δημιουργία του κόσμου ερμηνεύεται από τους Αιγυπτίους ως ένα πέρασμα από μια άμορφη και χαοτική κατάσταση σε μία συγκεκριμένη και οργανωμένη, όπου το σκοτάδι δίνει το θέση του στο φως. Στις αίθουσες αυτές ερχόμαστε σε επαφή με γνωστά σύμβολα της αιγυπτιακής εικονογραφίας: τη φελούκα που μεταφέρει τους νεκρούς από την ύπαρξη στην ανυπαρξία, τον σκαραβαίο ή τον ηλιακό δίσκο, σύμβολο της αναγέννησης και του ηλιακού θεού. Έξοχα δείγματα ζωγραφικής δίνουν μία σαφή εικόνα για το πώς οραματίζονταν οι αρχαίοι Αιγύπτιοι τον Κάτω Κόσμο. Παράλληλα, φέρνουν στην επιφάνεια λιγότερο γνωστές αρετές της Αιγυπτιακής τέχνης: οι μορφές εγκαταλείπουν συχνά της άκαμπτη στάση τους υποβάλλοντας την αίσθηση της κίνησης, η σύνθεση είναι συχνά ελλειπτική και αποσπασματική (το μέρος συμβολίζει το όλο), ενώ ο πολυκεντρικός χαρακτήρας της ζωγραφικής επιφάνειας εμφανίζεται σήμερα απροσδόκητα μοντέρνος. Στα αριστουργήματα της ενότητας ανήκει μία επιτύμβια στήλη από ξύλο (βλ. εικόνα). Αφιερωμένη σε μία νέα γυναίκα, με το όνομα Ταπερέ, διακρίνεται για τα ζωηρά της χρώματα, τη σχεδιαστική δεινότητα και την ευρηματική σύνθεση. Φορώντας ένα διάφανο φόρεμα προσεύχεται μπροστά στο θεό του ήλιου Ρα, παρακαλά να της επιτρέψει να δεχτεί όλες τις προσφορές που θα τη βοηθήσουν να μεταβεί στον κόσμο των νεκρών αλλά και να την παίρνει μαζί του κάθε φορά που θα αναδύεται στο φως της ημέρας.
Το ταφικό έθιμο της ταρίχευσης ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για την επάνοδο στη ζωή—οι νεκροί επέστρεφαν, όπως ο αναστημένος θεός Όσιρις, ξανά στη ζωή. Το τελετουργικό της ταφής αναβιώνει θαυμαστά μέσα από τις σαρκοφάγους της επόμενης ενότητας. Μας δίνουν την ευκαιρία να περιεργαστούμε την περίτεχνη διακόσμησή του εσωτερικά και εξωτερικά. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα μικροσκοπικά κτερίσματα, συχνά από πολύτιμες πέτρες, που βρέθηκαν στο εσωτερικό τους. Παρουσιάζονται μέσα σε βιτρίνες και συνοδεύονται με λεπτομερείς επεξηγήσεις σχετικά με την "αποστολή" τους: ο νεκρός είχε ανάγκη από συγκεκριμένα αντικείμενα ανάλογα με τις μέρες και τους μήνες που είχαν περάσει από την ταφή. Στους βασιλικούς τάφους υπήρχαν κάποτε και παράξενα γλυπτά αποτρόπαιων πνευμάτων, όπως μία κεφαλή προβάτου από τις συλλογές του Βρετανικού Μουσείου. Σύμφωνα με την παράδοση, οι δαίμονες προστάτευαν το βασιλιά των νεκρών Όσιρι, που συχνά ενσαρκωνόταν σε ιερά ζώα.
Πλούσιοι σε λατρευτικά αντικείμενα ήταν βέβαια και οι ναοί του εκάστοτε τάφου, τρίτη ενότητα της έκθεσης. Ο ναός αποτελούσε ένα κομμάτι ουρανού πάνω στη γη καθώς επέτρεπε, επέβαλε και συντηρούσε την επαφή των νεκρών με τους ζωντανούς. Πέρα από χώροι λατρείας, οι ναοί λειτουργούσαν και ως χώροι κοινωνικής μνήμης. Οι πόρτες τους συμβόλιζαν τα όρια του ιερού και του δημόσιου χώρου, του επίγειου και του υπέργειου κόσμου. Ένα από τα πιο εντυπωσιακά ευρήματα των νεκρικών θαλάμων είναι οι πάπυροι, που θάβονταν μαζί με το νεκρό, στο εσωτερικό των σαρκοφάγων. Πρόκειται για το πολύτιμο «Βιβλίο των Νεκρών», που είχε ως αποστολή να καθοδηγήσει την ψυχή στο ταξίδι της προς τον Κάτω Κόσμο μέσα από ιερά κείμενα αλλά και συμβολικές αναπαραστάσεις. Οι "Πύλες του ουρανού" κλείνουν με μία ενότητα αφιερωμένη στα Φαγιούμ, νεκρικές προσωπογραφίες σε ξύλο που φιλοτεχνήθηκαν από τον 1ο ως και τον 3ο αιώνα.
Ευφάνταστη και περιεκτική, η έκθεση προσφέρει με θαυμαστή οικονομία μέσων μια νέα ανάγνωση της Αιγυπτιακής τέχνης με άξονα τη σχέση του υλικού με τον άυλο κόσμο. Στόχος του επιμελητή είναι να μας επιτρέψει να ξεφύγουμε από στερεοτυπικές προσεγγίσεις. Επιλέγοντας μια θεματική και όχι χρονολογική παρουσίαση, καταφέρνει να υπογραμμίσει την εντυπωσιακή συνοχή της καθώς και το ιδιαίτερο κοινωνικοθρησκευτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο γεννήθηκε. Παρά το ισχυρό θεωρητικό πλαίσιο της έκθεσης, η προσοχή του επισκέπτη επικεντρώνεται στα ίδια τα ευρήματα και την αγωνία των αρχαίων Αιγυπτίων να συλλάβουν το χρόνο και το χώρο μετά το θάνατο.

Για περισσότερες πληρόφορίες και μία περιήγηση στα αντιπροσωπευτικότερα εκθέματα της έκθεσης, κάντε κλικ εδώ.

Saturday 7 March 2009

Τάφος της Ισισνοφρέτ(;) συνέχεια (βλ. προηγούμενο post)


Αναδημοσίευω εδώ απόσπασμα από σχετικό άρθρο στο National Geographic για τον πρόσφατα ανακαλυφθέντα τάφο της Ισισνοφρέτ(;) στη Σακκάρα (βλ. προηγούμενο post):

" (..) Hieroglyphs on a sarcophagus in the tomb identify Isisnofretas a spst, or noblewoman—an honorific reserved for women ofthe royal family or of otherwise exceptional status.(..) The tomb complex measures 89 by 34 feet (27 by 10 meters)[and] includes the base of a pyramid, a monumental gateway, acolonnaded courtyard, and an antechamber with three cult chapels. (..)Though Isisnofret's chapels are in ruins, partly due to looting,archaeologists have found fragments decorated with hieroglyphs. (..)Inside Isisnofret's tomb building, a limestone sarcophagus was foundholding three skeletons—degraded mummies whose ages and sexeshave yet to be determined, according to the preliminary WasedaUniversity report. The team is unsure why the sarcophagus holdsthree bodies, or even what the original state was. The sarcophagusis missing its internal, wooden coffin—perhaps stolen during theancient pillaging that seems to have stripped the tomb of funeraryobjects. (..)"After making DNA tests, we will realize who it is … ," said MohamedEl Ashry, an Egyptologist who works with the Waseda University team.Khaemwaset's "mummy is at the Egyptian Museum, and Ramses II'smummy is also at the Egyptian Museum" in Cairo, El Ashry said—making both readily available for DNA testing. (..)"
Μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρο το άρθρο εδώ.

Πηγές:
National Geographic/EEF

Tuesday 3 March 2009

Τρεις ενδιαφέρουσες ανακαλύψεις...

Εικ. 1: Κανωπικά αγγεία από τον τάφο στο Ντασούρ
Τρεις πολύ ενδιαφέρουσες ανακαλύψεις έλαβαν χώρα την προηγούμενη εβδομάδα στην Αίγυπτο. Η δύο πρώτες προέρχονται από τις ανασκαφές της Ιαπωνικής αποστολής του Πανεπιστημίου Waseda, με επικεφαλής τον Dr. Sakuji Yoshimura, στη νεκρόπολη του Ντασούρ και της Σακκάρα αντίστοιχα. Η πρώτη ανασκαφή αφορά τον τάφο του Τα, που χρονολογείται την εποχή των Ραμσηδών (Νέο Βασίλειο), και στον οποίον βρέθηκαν τέσσερις ξύλινες ανθρωπόμορφες σαρκοφάγοι, κανωπικά αγγεία (βλ. εικ. 1) και ειδώλια ουσάμπτι.
Εικ. 2: Η σαρκοφάγος της Ισισνοφρέτ (;)
Η δεύτερη ανακάλυψη της Ιαπωνικής αποστολής αφορά έναν τάφο του Νέου Βασιλείου στη ΒΔ Σακκάρα, 1.5 χιλ. ΒΔ του Σεραπείου και δίπλα ακριβώς από τον τάφο του Χεμουάσετ, υιού του Ραμσή Β΄. Στον τάφο βρέθηκε μία λίθινη σαρκοφάγο (βλ. εικ. 2), τρεις μούμιες και πολλά ταφικά κτερίσματα. Σύμφωνα με τον επικεφαλής της Ιαπωνικής αποστολής, ο τάφος ανήκει στην Ισισνοφρέτ, εγγονή του Ραμσή Β΄ (19η Δυναστεία), βάση του ονόματος που είναι χαραγμένο στην επιφάνεια της σαρκοφάγου. Την ταύτιση αυτή, ωστόσο, δεν ενστερνίζεται ο Dr. Zahi Hawass, Γενικός Γραμματέας του Ανώτατου Συμβουλίου Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου, ο οποίος υποστηρίζει ότι το συγκεκριμένο όνομα ήταν πολύ διαδεδομένο στη αρχαία Αίγυπτο και, επομένως, δε μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως απόδειξη ότι ο συγκεκριμένος τάφος ανήκε στην εγγονή του Ραμσή Β΄. Πιστεύει δε, ότι ο τάφος, βάση της τυπολογίας του, θα πρέπει να χρονολογηθεί κατά τη 18η Δυναστεία.
Περισσότερες πληροφορίες με συνοδευτικές φωτογραφίες μπορείτε να βρείτε στην επίσημη ιστοσελίδα του Zahi Hawass, εδώ (τάφος του Τα στο Ντασούρ) και εδώ (τάφος της Ισισνοφρέτ στη Σακκάρα).
Εικ. 3: Η οροφή του τάφου του Αμενχοτέπ



Η τρίτη ανακάλυψη αφορά την εκ νέου ανασκαφή του ταφικού συνόλου του Αμενχοτέπ, αξιωματούχου στην αυλή του Φαραώ Τούθμωσι Γ΄ (περ. 1479-1426 π.Χ.). Ο τάφος, ο οποίος αρχικά είχε ανασκαφεί το 1880 από τον Σουηδό αρχαιολόγο Karl Piehl, βρίσκεται στο νοτιότερο τμήμα του λόφου Sheikh Abd el-Qurna στη δυτική όχθη του Λούξορ. Η ανασκαφή πραγματοποιήθηκε από τη Βελγική αποστολή του Πανεπιστημίου των Βρυξελλών με επικεφαλής τον αρχαιολόγο, Dr. Laurent Bavay. Για περισσότερες πληροφορίες και φωτογραφίες, κάντε κλικ εδώ.

Tuesday 24 February 2009

Βρέθηκε άγαλμα καθημένου ανδρός στο πυραμιδικό σύνολο του Μυκερίνου


Αιγύπτιοι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν ένα αρχαίο άγαλμα στην πυραμίδα του Φαραώ της 4ης Δυναστείας, Μυκερίνου (περ. 2510-2491 π.Χ.), στη νεκρόπολη της Γκίζας. Όπως δήλωσε ο Zahi Hawass, Γενικός Γραμματέας του Ανώτατου Συμβουλίου Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου, το άγαλμα έχει ύψος 1,5 μέτρο περίπου και απεικονίζει έναν καθήμενο άνδρα, του οποίου η ταυτότητά του δεν μπορεί να προσδιοριστεί, με το δεξί του χέρι πάνω στο γόνατο κρατώντας στην παλάμη του ένα ακαθόριστο αντικείμενο. Βρέθηκε θαμμένο σε βάθος μόλις 40 εκατοστών κάτω από την επιφάνεια της άμμου στο βόρειο τμήμα της πυραμίδας του Μυκερίνου. Σύμφωνα με τον Ζ. Ηawass, η χρονολόγηση του ευρήματος είναι επίφοβη λόγω της απουσίας επιγραφών. Καταλήγει, ωστόσο, ότι η τεχνοτροπία του αγάλματος είναι χαρακτηριστική της γλυπτικής της 4ης Δυναστείας.
Πηγές: EEF/ΔΟΛ/Reuters U.K.

Sunday 22 February 2009

Βασιλικός Κατάλογος του Τορίνο συνέχεια (βλ. προηγούμενο post)

Αναδημοσιεύω εδώ, από σχετικά posts στο EEF, μία σύνοψη του σχετικού με την ανακάλυψη χαμένων σπαραγμάτων από το Βασιλικό Κατάλογο του Τορίνο άρθρου στην Ιταλική εφημερίδα La Stampa (βλ. προηγούμενο post).

"According to the article, the "expedition" to the basement of the museum and the discovery of part of the missing pieces was triggered by Dr. Parkinson, who relaying on the content of the "Royal Canon of Turin", written by Alan H. Gardiner in 1959 and in possession of the Griffith Institute, started believing in the existence - possibly by the museum - of pieces (described in Gardiner notes) currently missing from the reconstruction operated by Giulio Farina in 1938. And apparently (should read surprisingly?) it wasn't difficult to locate these pieces, stored inside an closet in the basement, part of which was already encased in glass.No reference is made concerning the the content of these pieces. Yet, the first examination seems to confirm the intuition that the reconstruction of Farina is not fully correct and will need to be fixed. The belief is that "It is a huge discovery and that ... there will be the need to correct the dates of the dynasties and possibly to add some more names..."

Και οι πρώτες γνώμες των ειδικών:

-- Richard Parkinson (British Musuem): "Thanks to this discovery we can say that the reconstruction did byFarina is wrong. The pieces must be replaced in a different wayusing the technologies that we have at our dispossal in London.We are now able to do a better job than that was possible70 years ago"

-- Bridget Leach (British Museum): "The papyrus have been restored in antiquitity. Can you see theseembroidery flosses? There is glue of animal origin, that can causemany damages"

-- Eleni Vassilika (Turin Museum): "This is a very significant discovery. It is possible that we musthave to do a revision of the dates of the dynasties and to addnames of pharaohs".

Friday 20 February 2009

Βρέθηκαν χαμένα σπαράγματα παπύρου από τον Κατάλογο των Βασιλέων στο Μουσείο του Τορίνο!


Χαμένα σπαράγματα παπύρου, που ανήκουν στον επονομαζόμενο Κατάλογο των Βασιλέων, φαίνεται πως ανακάλυψαν Αιγυπτιολόγοι στις αποθήκες του Αιγυπτιακού Μουσείου του Τορίνο! Ο Βασιλικός Κατάλογος του Τορίνο (Royal Turin Canon), γραμμένος σε φύλλα παπύρου στην ιερατική γραφή, αποτελεί μία από τις σημαντικότερες Αιγυπτιακές πηγές που διαθέτουμε για την ανασύνθεση της Φαραωνικής ιστορίας. Αν και ανακαλύφθηκε σε ακέραια μορφή από τον Ιταλό ταξιδευτή Bernardino Drovetti το 1822 στη Θηβαϊκή νεκρόπολη, κατά τη μεταφορά και έκθεσή του στο Μουσείο του Τορίνο έσπασε σε περισσότερα από 160 φράγματα, πολλά από τα οποία έχουν χαθεί. Ο Βασιλικός Κατάλογος περιλαμβάνει 300 περίπου ονόματα βασιλέων, θεοτήτων, μυθικών μορφών και ηρώων, που φαίνεται να βασίλεψαν στη Χώρα του Νείλου από την Προϊστορία μέχρι και τα χρόνια του Ραμσή Β΄, οπότε και τοποθετείται η συγγραφή του (Gardiner 1959· Malek 1982· Ryholt 2004). Δίνεται ακριβής αναφορά στη διάρκεια διακυβέρνησης του κάθε Φαραώ, ενώ μνημονεύονται και ονόματα ξένων ηγεμόνων από τις χώρες της Εγγύς Ανατολής.

Εκτενής αναφορά στα ιταλικά για τα χαμένα σπαράγματα μπορείτε να βρείτε εδώ. Για το ιερογλυφικό πρωτότυπο του Βασιλικού Καταλόγου με αγγλική μετάφραση, κάντε κλικ εδώ.
Αναφορές:
Gardiner, A. (1959), The Royal Canon of Turin, Oxford.
Malek, J. (1982), "The original version of the Royal Canon of Turin", Journal of Egyptian Archaeology 68, 93-106.
Ryholt, K. (2004), "The Turin King-list", Studien zur Altagyptischen Kultur 15, 135-55.