Thursday 11 July 2013

Απονομή του πρώτου ελληνικού διδακτορικού τίτλου στην Αιγυπτολογία (Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Αιγαίου)!

 
 
Το Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου, πάντα καινοτόμο και πρωτοποριακό στην αιγυπτολογική έρευνα και διδασκαλία, με χαρά ανακοινώνει την επιτυχή ολοκλήρωση της πρώτης διδακτορικής διατριβής στην Αιγυπτολογία στην Ελλάδα και την απονομή του σχετικού τίτλου στον κ. Παύλο Π. Αντωνάτο, αρχαιολόγο του Υπουργείου Πολιτισμού.
 
Τίτλος διατριβής: Ερμηνευτική των μορφών της φαραωνικής Αιγύπτου: Συμβολή στη μελέτη των ανθρωπίνων στάσεων και κινήσεων.
 
Τριμελής Επιτροπή: Επ. Καθ. Παναγιώτης Η.Μ. Κουσούλης (επιβλέπων, Πανεπιστήμιο Αιγαίου), Καθ. Ίρις Τζαχίλη (Πανεπιστήμιο Κρήτης), Καθ. Yvan Koenig (Καθολικό Ινστιτούτο Παρισιού).
 
Επταμελής εξεταστική επιτροπή: Καθ. Νότα Κούρου (Πανεπιστήμιο Αθηνών), Καθ. Yvan Koenig (Καθολικό Ινστιτούτο Παρισιού), Καθ. Ίρις Τζαχίλη (Πανεπιστήμιο Κρήτης), Αν. Καθ. Κώστα Σμπόνιας (Ιόνιο Πανεπιστήμιο), Αν. Καθ. Σπύρος Σύροπουλος (Πανεπιστήμιο Αιγαίου), Επ. Καθ. Παναγιώτης Κουσούλης (Πανεπιστήμιο Αιγαίου), Λεκ. Κώστας Κοπανιάς (Πανεπιστήμιο Αθηνών) 
   
 
 

 
Ερμηνευτική των μορφών της Φαραωνικής Αιγύπτου: 
συμβολή στη μελέτη των ανθρωπίνων στάσεων και κινήσεων
Παύλος Π. Αντωνάτος 
 
Θέμα μέγα και θεμελιώδες για την ιχνηλάτηση και κατανόηση πτυχών της συμπεριφοράς και  νόησης των αιγυπτίων κατά τη φαραωνική περίοδο αποτελεί η κινησιολογία των αιγυπτιακών σωμάτων. Με το θέμα τούτο καταπιάστηκε, αν και σε περιορισμένη έκταση, με ζήλο και ζωηρό ενδιαφέρον ο Ηρόδοτος στο βιβλίο του Ευτέρπη (ΙΙ), καταδεικνύοντας την ύπαρξη βασικών πολιτισμικών διαφορών ως προς τις κινήσεις και στάσεις του σώματος μεταξύ Αρχαίας Ελλάδος και Αιγύπτου. Έκτοτε, εντυπωσιάζει αρνητικά το γεγονός ότι μέχρι και σήμερα το πραγματευόμενο θέμα δεν αποτέλεσε αντικείμενο ενδελεχούς έρευνας από αιγυπτιολόγους, παρά μόνο προκάλεσε ακροθιγείς και διάσπαρτες αναφορές κυρίως από ετερόκλητους άλλων χώρων επιστήμονες.
 
Το ανθρώπινο σώμα υπό το πρίσμα της σωματοκινησιολογίας μπορεί να αποτελέσει  μια εστιακή περιοχή κρίσιμων αιγυπτιολογικών-αρχαιοανθρωπολογικών συζητήσεων, ένα ευρύ πεδίο αναζήτησης και τεκμηρίωσης, μια περιοχή που να έλξει ποικίλες επιστημονικές προσεγγιστικές διερμηνεύσεις και να κεντρίσει το γόνιμο προβληματισμό˙ εν ολίγοις, μπορεί να αποτελέσει μια ανοιχτή πρόκληση.
 
Διαβάζοντας το υλικό οστεϊκό σώμα εν είδει αρχαιολογικών λειψάνων μπορούμε να σκεφτούμε αρχαιολογικά. Το ίδιο όμως, ενδεχομένως, μπορεί να συμβεί και με την ανάγνωση του απεικονιστικού σώματος. Η μοναδικότητα του αιγυπτιακού πολιτισμού έγκειται μεταξύ άλλων και στο μεγάλο ενδιαφέρον που εκδηλώνεται από νωρίς για την απεικόνιση του ανθρώπινου σώματος, της ανθρώπινης μορφής. Η απόδοση της σωματοκινησιολογίας, η οποία χαρακτηρίζεται από εκφραστική δύναμη και στην οποία ενσταλάσσεται εξειδικευμένη νοηματοδότηση, επιτυγχάνεται πρώτα από τους αρχαίους Αιγύπτιους. Οι σωματοκινησιολογικές συμπεριφορές στη Φαραωνική Αίγυπτο είναι φόρμες επικοινωνίας κληροδοτημένες από το απώτατο παρελθόν ως πρωταρχικές φυσικές συμπλεγματικές δράσεις συμβολικής συναναστροφής και κατανόησης εγκόσμιων ή και υπερκόσμιων νοήσεων. Η αιγυπτιακή σωματοκινησιολογία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις καταστατικές έννοιες όπως αυτή του αθανάτου και του θείου, την τελετουργία, την αιγυπτιακή συναισθηματική παλέτα, αλλά και τον εκφαντικά πολυσχιδή επίγειο βίο. Η αιγυπτιακή σωματοκινησιολογία μέσω της απεικόνισης αποσυνδέεται και απεγκλωβίζεται κατά πολύ από την πεισματικά άκαμπτη και στατική εικόνα που έχουμε σχηματίσει ή θεληματικά σχηματίζουμε για τα αιγυπτιακά απεικονιζόμενα σώματα, τις αιγυπτιακές μορφές.
 
Οι αιγυπτιολόγοι Schäfer και Wilkinson ήταν αυτοί που επεσήμαναν και τόνισαν την ύπαρξη του απύθμενα τεράστιου όγκου ενσυνείδητων, υποσυνείδητων και νοηματοδοτημένων σωματοκινησιολογικών στάσεων και κινήσεων εντός του πλαισίου της φαραωνικής απεικονιστικής παραγωγής. Μέσω αυτής της τέχνης αποδιδόταν η καθημερινώς ή περιοδικώς ασκούμενη σωματική κινησιολογία, μια σωματοκινησιολογία με έντονο συμβολιστικό πλούτο και εν πολλοίς επικοινωνιακή. Η αρχαιοαιγυπτιακή επικοινωνιακή συνδιαλλαγή συνίστατο από πολύ περισσότερα πέρα των απλών ή και σύνθετων λέξεων και φράσεων, είτε γραπτών, είτε προφορικών. Δε θα ήταν υπερβολή να ειπωθεί ότι το ανθρώπινο αιγυπτιακό σώμα μετείχε εξολοκλήρου και ήταν απαραίτητο για τη σύνθεση, τον προσδιορισμό και την καθιέρωση των επικοινωνιακών νοημάτων και της άμεσης κατανόησής τους. Οι σωματοκινησιολογικές ΄΄εκφράσεις΄΄ ασκούνταν για να συνδεθούν με τη γλώσσα και να την ενισχύσουν. Αυθύπαρκτα, αυτόνομα και μεμονωμένα δεν λειτουργούσε ούτε η γλώσσα, ούτε και η σωματοκινησιολογική συμπεριφορά˙ και οι δύο κύριες οδοί της ανθρώπινης επικοινωνίας αλληλοσυμπληρώνονταν, αλληλοεκπορεύονταν,  αλληλοεπηρεάζονταν, αλληλοσυνδυάζονταν, συναποτελούνταν και συνστόχευαν.
 
 Ένας ευρύτατος καμβάς μη λεκτικών σωματοκινησιολογικών συμπεριφορικών κινήσεων και στάσεων, πολλές φορές τεχνικών, συνθέτουν ένα ουσιαστικό υπόβαθρο επάνω στο οποίο τροχοδρομεί η σε καθημερινή βάση λεκτική συμπεριφορά και νόηση του αρχαίου αιγύπτιου. Το οργανωμένο σύστημα της σωματικής επικοινωνίας, κινήσεις, πόζες, χειρονομίες και οι κλιμακούμενες ποιότητες αυτών, αποτελεί την ουσιώδη πολιτισμική βάση των καθημερινών δραστηριοτήτων των αιγυπτίων. Οι ΄΄κινητικές ποιότητες΄΄ διατρέχουν όλο το φάσμα του πολιτισμού τους.
 
Οι αρχαίοι αιγύπτιοι δεν προέβαιναν στην απεικόνιση σωματικών κινήσεων για καθαρά αισθητικούς σκοπούς, ούτε φιλοτεχνούσαν ολόκληρα απεικονιστικά ταφικά και γλυπτικά προγράμματα πλήρη σωματοκινησιολογικών δράσεων χωρίς κάποιο νοηματοδοτικό λόγο. Αυτά, μέσα σε ένα πλαίσιο διευρυμένων ή περιορισμένων αναπαραστατικών συμβάσεων ή κανόνων, υπηρετούσαν ένα πολυεπίπεδο πλέγμα ιδεών, αντιλήψεων, θεσμών, συρμών, τάσεων, γνώσεων, υπαινιγμών και συμβόλων, μια  νοηματοδοτημένη λειτουργικότητα, ένα μεταφυσικά εννοιολογικό σκοπό. Κατά παράδοση και σχεδόν κατ’αποκλειστικότητα ο συμβολισμός είναι το απόλυτο πεδίο σχετιζόμενο με το σώμα και εν γένει την ανθρώπινη μορφή. Έτσι, δεν είναι τυχαίο που η σύγχρονη κοινωνικοανθρωπολογική προσέγγιση της σωματικής κίνησης και στάσης αφορά κατά κύριο λόγο τη συμβολική πλευρά. Η τέχνη, σύμφωνα με τον Claude Lévi-Strauss, παρουσιάζει τα στοιχεία εκείνα, που ενώ έχουν τη μικρότερη πρακτική σημασία, μπορούν ωστόσο, χάρη στην εικονογραφία και γενικότερα τη μορφή που αναπτύσσουν, να μας εισάγουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο στα ίχνη των συμβολικών συστημάτων. Αυτό συμβαίνει και στην αιγυπτιακή τέχνη. Η απεικονιζόμενη και υποδηλούμενη αιγυπτιακή ανθρώπινη κινησιολογία είναι δυνατόν να ενέχει, να κρύπτει και να υποκρύπτει νοηματικό περιεχόμενο ουσίας, που μπορεί να αποτελέσει χρηστικό εργαλείο στην πρόσληψη και επαρκέστερη κατανόηση πτυχών του αιγυπτιακού πολιτισμικού γίγνεσθαι. Για τον Brunner, τον Loyd, τον Pirenne και τον Gombrich η φαραωνική τέχνη είναι κάτι πιο βαθύ από ιστορική τέχνη, είναι εννοιολογική τέχνη.
 
Οι απεικονισθείσες σωματικές στάσεις και κινήσεις, χειρονομίες και σωματικές συμπεριφορές για τον αιγυπτιακό νου συνδέονται άμεσα και σχεδόν απόλυτα με το θεϊκό, επιστρατεύοντας την αίσθηση της όρασης. Το θεϊκό και οι τελετουργικές πράξεις γύρω απ’αυτό είναι ένα από τα ΄΄λεκτικά ανείπωτα, απερίγραπτα, απερίφραστα και ασύλληπτα΄΄ του αιγυπτιακού βίου. Με τη συμμετοχή όμως της σωματοκινησιολογικής γλώσσας καθίσταται κατά το δυνατόν ΄΄σωματικά δηλωτικό, προσεγγίσιμο, αντιληπτό και αφομοιωτέο΄΄, τόσο από τον θνητό πομπό, όσο και από την αθάνατη θεότητα-δέκτη, αλλά και τον παρατηρητή. Το θεϊκό απευθύνεται στο πνεύμα του ανθρώπου, μα από την άλλη το σώμα αυτό καθαυτό είναι πνεύμα, σκέψη, νους με κινήσεις και στάσεις, που ορίζονται, καθορίζονται και κατευθύνονται απ’αυτό. Το σώμα και το πνεύμα λοιπόν, δεν είναι δυο ξεχωριστά πράγματα, αλλά μια ενιαία ΄΄διαδικασία΄΄. Οι βασικές και εξειδικευμένες κινήσεις και στάσεις του σώματος είναι θεμελιώδη πνευματικά-θεϊκά χαρακτηριστικά. Έτσι, οι σωματικές κινήσεις και στάσεις εισχωρούν και επιχωριάζουν σε θέματα σύλληψης της έννοιας του υπερβατικού και του θεϊκού, όπως η προσευχή, η δοξολογία, η λατρεία, η δέηση, ο τελετουργικός χαιρετισμός, η προσφορά και η αφοσίωση.
 
Το πνεύμα και το σώμα του αρχαίου αιγύπτιου πέραν των ιεροπραξιακών ή μη δράσεων στις οποίες μετέχει ενεργά, επεμβαίνει ουσιαστικά και στην ΄΄εξαγωγή΄΄-προβολή των αιγυπτιακά βιούμενων (συν)αισθημάτων. Το (συν)αίσθημα είναι ένας δύσκολος επικοινωνιακός δίαυλος και γίνεται ακόμη δυσκολότερος προς ερμηνεία, ανάλυση και κατανόηση όταν βρίσκεται εντός πλαισίου απεικονιστικής δημιουργίας. Η προσπάθεια ανίχνευσης και διερμήνευσης (συν)αισθημάτων μέσω απεικονιστικών σωματοκινησιολογικών συμπεριφορών καθίσταται εγχείρημα αυξημένης δυσκολίας και ενισχυμένου επιστημονικού ρίσκου. Παρόλα αυτά, σε επικοινωνιακή βάση μέσω της άρρητης διάδρασης μια σωματοκινησιολογική στάση με τους συνδυασμούς και τις κινητικές της αλληλουχίες μπορεί να ενέχει πλήθος και συχνά αλληλοεπικαλυπτόμενων (συν)αισθημάτων. Οι στάσεις του σώματος και οι σωματικές επαφές-αγγίγματα παρέχουν στοιχεία, ενδείξεις και πληροφορίες αποτελώντας μια διέξοδο για πληθώρα ανέκφραστων (συν)αισθημάτων. Τέτοια μπορεί να είναι η φιλικότητα, η αγάπη, ο δεσμός, η αφοσίωση, η τρυφερότητα, η οδύνη, η θλίψη, ο πόνος, η ανάπαυλα, η κούραση, η ξεκούραση, η ακηδία, η εκδικητικότητα, ο φόβος, η ταπείνωση κ.ά.
 
Μα, στο σημείο τούτο, θα αναρωτιόταν κάποιος πώς είναι δυνατόν να φτάσει κανείς να αγγίξει το συναισθηματικό κόσμο των αιγυπτίων μέσω των μη λεκτικών μορφών δράσης και ιδιαίτερα των σωματικών; Το ευπρόσδεκτο αυτό και εν πολλοίς κατανοητό ερώτημα, επηρεασμένο από την συχνά στεγνή λογοκεντρικότητα της δυτικής νοοτροπίας, είναι αρκετά οικείο σε αυτούς που ασχολούνται με τις μη λεκτικές-άρρητες ή τις σιωπηρές σημασίες οποιασδήποτε ανθρώπινης δραστηριότητας, παρελθούσας ή ενεστώσας.
 
Οι απεικονισθείσες σωματοκινησιολογικές συμπεριφορές των αρχαίων αιγυπτίων επηρεάζονται σαφώς από ανθρωπολογικούς παράγοντες, που επεμβαίνουν στη συλλογική νόηση και ψυχοσύνθεση. Η ιχνηλάτηση των αδιάβλεπτων  ΄΄απολιθωμένων΄΄ (συν)αισθημάτων μέσα από τις ΄΄παγωμένες΄΄ απεικονίσεις είναι δυνατόν να επιχειρηθεί με τη συμβολή της κοινωνικοανθρωπολογικής ανάλυσης. Η κοινωνικοανθρωπολογική ανάλυση επιστρατεύεται επίσης για την κατάδειξη της εργαλειακής χρήσης των μελών του ιδίου του αιγυπτιακού σώματος με τρόπο αρκούντως επινοητικό, διαχειριστικό και αποτελεσματικό. Μέσω μιας συγκεκριμένης πολιτισμικής διαδικασίας, εμπειρίας, γνώσης, μνημονικής εγγραφής και εξοικείωσης τα ανθρώπινα μέλη, από τα σκέλη έως την κεφαλή, μετέχουν σε μια εργαλειοποιητική διαδικασία, που σκοπό έχει την επιτακτική επιτέλεση αναγκαίων βιοτικών δράσεων. Η άμεση εμπλοκή των σωματικών μελών στην παραγωγική διαδικασία δεν παραμερίζει απαραίτητα, ούτε κατ’ανάγκην αντικαθιστά τα υλικά επινοηθέντα από τον άνθρωπο εργαλεία-προϊόντα, μα τα συνοδεύει αποτελεσματικά, τα συμπληρώνει σοφά και τα αξιοποιεί συνδυαστικά μειώνοντας τον κόπο και το χρόνο.
 
Όλες οι απεικονισθείσες σωματοκινησιολογικές δράσεις των αιγυπτίων κατά τους φαραωνικούς χρόνους προβάλλονται επαρκώς, τονίζονται και ενίοτε υπερτονίζονται και προκαλούν στο να τις δεις, αλλά και να προβείς σε μια εξέχουσα και συναρπαστικά αντιληπτική διαδικασία. Όλες αποτελούν όχημα για πολλαπλές και πολυποίκιλες αρχαιοπολιτισμικές αναγνώσεις, ανθρωπολογικές θεωρήσεις, ανιχνεύσεις, διερμηνεύσεις και διαλευκάνσεις, θεμελιώδεις και καταλυτικές για την αιγυπτιολογική σκέψη, που διέπεται από αδιόρατα, μα συνάμα συνεκτικά νήματα κινούμενων σωμάτων.
 
Ο Παύλος Π. Αντωνάτος με καταγωγή από την Κεφαλλονιά κάνοντας χρήση κρατικών υποτροφιών σπούδασε Ιστορία, Αρχαιολογία, Ιστορία της Τέχνης και Κοινωνική Ανθρωπολογία στα Πανεπιστήμια της Κοπεγχάγης, του Εδιμβούργου, της Σόφιας, της Κρήτης και της Αθήνας κατά τα έτη 1989-2003. Από το Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου στη Ρόδο έλαβε το 2013 το Διδακτορικό του τίτλο πάνω στην Αιγυπτιολογία με θέμα: "Ερμηνευτική των μορφών της φαραωνικής Αιγύπτου: Συμβολή στη Μελέτη των ανθρωπίνων στάσεων και κινήσεων’’. Από το 1997 εργάζεται ως αρχαιολόγος στο Υπουργείο Πολιτισμού διεξάγοντας σωστικές ανασκαφές στη Σάμο, ανασκαφικές τομές στον όχθο του Αρείου Πάγου, στην Αρχαία Αγορά των Αθηνών και μετέχοντας ενεργά στα έργα της Ενοποίησης των Αρχαιολογικών Χώρων της Αθήνας. Για τρία συναπτά έτη από το 2000 έως και το 2002 μετείχε σε εκτεταμένη επιφανειακή έρευνα που πραγματοποίησε το Πανεπιστήμιο Κρήτης στη νήσο Γαύδο με σκοπό τον εντοπισμό, τη χαρτογράφιση και μελέτη αρχαίων θέσεων. Από το 2003 έως σήμερα εργάζεται στην Εφορεία Ιδιωτικών Αρχαιολογικών Συλλογών, Ειδική Περιφεριακή Υπηρεσία του Υπουργείου Πολιτισμού, καταγράφοντας, φωτογραφίζοντας, συντάσσοντας επιστημονικούς καταλόγους και τεκμηριώνοντας εκατοντάδες αρχαιότητες που βρίσκονται εις χείρας φυσικών και νομικών προσώπων. Στην ίδια Υπηρεσία σχεδιάζει, οργανώνει και υλοποιεί πρωτότυπες και πρωτοποριακές εκπαιδευτικές δράσεις με σχολικές ομάδες και με άτομα ειδικών αναγκών. Έχει εκπονήσει πλήθος αρχαιολογικών μελετών που έχουν κατατεθεί στο οικείο Υπουργείο και αφορούν στην Αρχαία Αγορά των Αθηνών και στον Άρειο Πάγο. Είναι μέλος του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων και της Πανελλήνιας Ένωσης Εργαζομένων στο Υπουργείο Πολιτισμού. Τα επιστημονικά του ενδιαφέροντα εστιάζονται και αφορούν γενικά σε θέματα προϊστορικής αρχαιολογίας, αιγαιακής αρχαιολογίας, αιγυπτιολογίας, αρχαιολογίας μεσογειακού χώρου, κοινωνικής ανθρωπολογίας, εικαστικής αρχαιολογικής φωτοφραφίας, και ειδικά σε θέματα αρχαιολογίας του σώματος, αιγυπτιακών προσωπείων, σωματοκινησιολογίας και προϊστορίας των νησιών του Ιονίου. Είναι μέλος της Αιγυπτολογικής Ομάδας Έρευνας του Πανεπιστημίου Αιγαίου και της Διεθνούς Ενώσεως των Αιγυπτολόγων.

 

No comments: